Przedstawienie postaci Dydony w IV księdze Eneidy Wergiliusza

Seminararbeit , 2017 , 6 Seiten , Note: A

Klassische Philologie - Sonstiges

Wyjątkowe miejsce na kartach epickiego poematu Wergiliusza zajmuje kartagińska królowa Dydona. Postać Fenicjanki, która zgodnie z przekazem Timajosa, około IX w. p.n.e. założyła u wybrzeży Afryki nowe miasto – Kart Hadaszt , jest utrwalonym w kulturze obrazem tragicznie zakochanej barbarzynki. O jej specjalnej roli w Eneidzie świadczyć może sposób, w jaki Wergiliusz w swoim dziele prezentuje bohaterkę, zapowiadając niejako jej rolę. Elissa przedstawiona zostaje najpierw przez Wenus, a później podczas pierwszego spotkania, czytelnik patrzy na księżniczkę oczami Eneasza . Wieloznaczność postaci Dydony, jej liryczna ekspresja uczuć, tragiczny patos oraz epickie dostojeństwo uwidaczniają się jednak najbardziej w czwartej księdze utworu. Celem niniejszej pracy jest analiza przedstawienia tragicznie zakochanej Dydony, także w kontekście innych tekstów kultury.

Przedstawienie postaci Dydony w IV księdze Eneidy Wergiliusza

Wyjątkowe miejsce na kartach epickiego poematu Wergiliusza zajmuje kartagińska królowa Dydona. Postać Fenicjanki, która zgodnie z przekazem Timajosa, około IX w. p.n.e. założyła u wybrzeży Afryki nowe miasto – Kart Hadaszt¹, jest utrwalonym w kulturze obrazem tragicznie zakochanej barbarzynki. O jej specjalnej roli w Eneidzie świadczyć może sposób, w jaki Wergiliusz w swoim dziele prezentuje bohaterkę, zapowiadając niejako jej rolę². Elissa przedstawiona zostaje najpierw przez Wenus, a później podczas pierwszego spotkania, czytelnik patrzy na księżniczkę oczami Eneasza³. Wieloznaczność postaci Dydony, jej liryczna ekspresja uczuć, tragiczny patos oraz epickie dostojeństwo uwidaczniają się jednak najbardziej w czwartej księdze utworu.

Czwarta z ksiąg Eneidy uważana jest za perfekcyjne włączenie motywów charakterystycznych dla tragedii, do tradycji epickiej. Opowieść o miłości Eneasza do Dydony i jej tragicznej śmierci można podzielić na trzy części: wersy od 1 do 295 jako początki romansu; 296 – 503 to wyobcowanie; natomiast koniec miłości i samobójstwo księżniczki tyryjskiej Wergiliusz przedstawił w wersach 504 – 705⁴.

Pierwszą część księgi otwiera passus, ukazujący, że Dydona jest coraz bardziej zakochana w Eneaszu. Wergiliusz określa ją jako płonącą "żywym ogniem" (caeco carpitur ignii)⁵ . Zatroskana królowa zwraciła się do swojej siostry Anny, opowiadając jej o powracających co noc snach, w których zrodzony przez bogów przybysz wstępuje do Kartaginy. Dydona wyznała siostrze, że jest zakochana w Eneaszu, jednak nie mogła poddać się tej miłości, ze względu na pamięć o zmarłym mężu. Podczas tej rozmowy ujawnia się pietas Elissy, która przez większość akcji jest słabo dostrzegalna dla czytelnika, zasłonięta przez charakter bohaterki. Niektórzy badacze uważają, że postaci Dydony i wypełnianie przez nią pietas w stosunku w męża i przybyszów, których przyjmuje na ucztach , może być paralelne do pobożności Eneasza, gdyż oboje musieli uciekać z dawnej ojczyzny, aby stworzyć nowe miejsce do życia dla siebie i współobywateli⁶. Anna próbowała jednak przekonać siostrę by związała się z przybyszem. Przedstawiła Eneasza jako zesłanego przez Junonę, potencjalnego obrońcę miasta, które mogło być zagrożone przez lokalnych władców afrykańskich, odrzuconych niegdyś przez Dydonę. Argumenty siostry przemówiły do księżniczki, pokazując tym samym charakter Dydony, która od tego momentu nie traktowała Eneasza jako kochanka, lecz jako partnera i obrońcę jej rządów⁷. Siostry udały się do świątyni by złożyć ofiarę bogom. Dydona spoglądając na wnętrzności zwierzęcia ofiarnego uznała, że bogowie pozwolili jej iść dalej i wzięła sobie za cel zatrzymanie Eneasza jak najdłużej w Kartaginie. Od tego momentu czytelnik ma wrażenie, że mineło wiele dni, podczas których królowa przyjmowała gości na ucztach, a jej miłość do Trojańczyka rosła, gdy równocześnie straciła impet rozbudowa miasta, co symbolizuje powolną degradację jego władczyni⁸. Elissa zostaje porównana zostaje do błąkającej się, trafionej strzałą łani⁹, co również sugeruje jaki może być przyszły los królowej¹⁰.

Częsta w poematach epickich scena rozmowy bogów o losach bohaterów, pojawia się również w IV księdze Eneidy. Junona zwróciła się do Wenus z prośbą, by już więcej się nie spierały i zapaliły ślubne pochodnie, by móc wspólnie rządzić ludem Tyryjczyków. Wenus początkowo nie była przychylna planom Juno, znając jej niecne zamiary sądziła, że chce przenieść panowanie rzymskie do Afryki. Ostatecznie, po tym jak Junona zyskała przychylność Jowisza, boginie obmyśliły plan, aby połączyć bohaterów. Scena jest przejściem od tragizmu losów zakochanej Dydony do elementu niemal komicznego, w którym boginie grają na uczuciach kobiety, a wywołana przez nie burza popycha ją w ramiona Eneasza¹¹. Symboliczną sceną jest moment wyjścia na polowanie. Władczyni Kartaginy jest ubrana w złotą, ozdobną szatę sydońską¹² - tak jak w pierwszej księdze objawia się Eneaszowi jako symbol królestwa w okresie rozkwitu¹³. Od tego momentu akcja poematu rozgrywa się coraz szybciej, przez jedynie 135 wersów czytelnik obserwuje przyspieszoną akcję, która doprowadzi do rozstania kochanków. Podczas polowania wypełnił się plan Junony: młodzież na czele z Askaniuszem uciekła przed burzą, zostawiając Eneasza i Dydonę w jaskini, gdzie zostali połączeni węzłem małżeńskim.

O świcie po całym świecie rozeszła się plotka o potajemnym związku bohaterów, przedstawiona jako upersonifikowana bogini Fama. Wiadomość dotarła także do króla Jarabasa - syna egipskiego boga Hammona, który w swoim kraju miał mieć 100 świątyń Jowisza. Władca był rozżalony, ponieważ niewiasta, której dał ziemię, odrzuciła jego uczucia i zakochała się w Trojańczyku, prosił więc o pomoc Jowisza. Bóg wysłuchał próśb króla i postanowił wysłać Merkurego do Eneasza, aby przypomniał mu, że bogowie przewidywali dla niego wielką przyszłość - miał założyć nowe miasto na ziemiach italskich. Gdy Merkury przybył z wiadomością, zastał Eneasza ubranego w płaszcz - prezent ofiarowany przez Dydonę. Ponownie, jak w przypadku Elissy wyruszającej na polowanie, strój a charakter symboliczny. Królowa przekazała Enejowi płaszcz, przez co zajął on jej miejsce jako dowódcy, budującego miasto. Wergiliusz nie ocenia bohatera, jednak pokazuje, że przyjmując okrycie, przyjął również formę związku narzuconą przez Dydonę¹⁴. Gdy posłaniec przypomniał mu o powinności względem Askaniusza, Eneasza postanowił opuścić Afrykę, w ukryciu przygotowywał flotę i czekał na odpowiedni moment, by pożegnać ukochaną.

Druga część czwartej księgi utworu uchodzi za najtragiczniejszą z całego poematu. Wykorzystanie dramatycznej formy dialogu uwidacznia różnice charakterów Eneasza i Dydony. Sposób wypowiedzi postaci podkreśla kontrast: on jest spokojny, cichy i zdecydowany, ona natomiast pogrążona w głębokiej rozpaczy¹⁵. Królowa uważała kochanka za zdrajcę, jednak mimo to prosiła, aby przy niej pozostał. W tym momencie czytelnik coraz mniej utożsamia się z jej gniewem, ponownie podkreślona zostaje pobożność Eneasza, który poświęca miłość w imię poczucia obowiązku¹⁶. Chciał pocieszyć Elissę, która zemdlała z rozpaczy, jednak posłuszny woli bogów odszedł w stronę floty.

Dalej czytelnik obserwuje tryumf tragicznej miłości nad racjonalizmem Dydony. Księżniczka prosiła Annę, by ostatni raz zwróciła się do Trojan z prośbą o pozostanie w Kartaginie. Eneasz był jednak niewzruszony, a jego nieprzejednanie obrazuje wykorzystane przez Wergiliusza porównanie do dębu. Elissa w tym czasie powoli popadała w szaleństwo, słyszała głosy przysięgi zmarłego męża przy ołtarzu, ciągle śnił jej się Eneasz, miała wizje, w których nawiedzał ją Orestes. W tamtej chwili księżniczka pragnęła jedynie śmierci, jednak ukrywała swoje zamiary przed siostrą, mówiąc, że poznała wieszczkę z krainy Etiopów, która uzdrowi ją ze wszelkich trosk. Anna na polecenie Dydony zniszczyła wszelkie pamiątki po Trojanach, w nadziei, że pomoże siostrze otrząsnąć się po stracie. Ostatnia noc Kartaginki na ziemi również nie uwolniła jej od trosk. Podczas gdy cały świat był pogrążony we śnie, do niej wciąż powracały wizje Eneasza, nie widziała już innej możliwości dla siebie, niż zakończenie życia, po tym jak złamała przyrzeczenie wobec zmarłego męża. W tym samym czasie Eneasz również miał sen, w którym objawił mu się Merkury, mówiąc, że powinien jak najszybciej udać się na okręt i opuścić miasto. Znamiennym w całej księdze jest moment, gdy Dydona widząc odpływające okręty Trojan przeklęła kochanka i jego towarzyszy. Zwróciła się do Junony i Hekate, aby pomściły jej krzywdy, przywodząc tym samym na myśl Medeę. Życzyła Eneaszowi, aby gdy dobije do lądu dręczyły go złe ludy, musiał patrzeć na śmierć druhów oraz aby poległ niepogrzebany w piachu wybrzeży. Miała również nadzieję, że kiedyś narodzi się potomek Tyryjczyków, który pokona Rzymian. Wergiliusz wkładając w usta księżniczki przepowiednię, nawiązuje do historycznych wydarzeń okresu wojen punickich, wskazując tym samym na źródło dawnego konfliktu między Kartaginą a Rzymem.

Ważną rolę w scenie śmierci królowej Kartaginy odgrywa Barka – mamka Sycheja, zmarłego męża Elissy. Kobieta została poproszona przez Dydonę o przygotowanie stosu. Czytelnik świadomy zamiarów księżniczki widzi, że Barka ma nadzieję, że stos pozwoli ponownie sprowadzić Eneasza, dzięki czemu Kartaginka będzie mogła pójść naprzód i położyć kres swojej pasji¹⁷. Dydona jednak już wcześniej postanowiła uwolnić się od nieszczęśliwej miłości poprzez samobójstwo. Scena samobójstwa księżniczki cały czas trzyma czytelnika w napięciu. Kobieta z jednej strony była przerażona przygotowaniem stosu, ale równocześnie potworność planów napawała ją radością. Ostatecznie Dydona odebrała sobie życie mieczem, który należał do Eneasza, co również ma wymowę symboliczną - miecz kochanka uwolnił ją od żalu. Wymowny jest również fakt, że ciało kobiety spoczywa na łożu, które mogło być symbolem dawne miłości. Księgę zamyka scena, w której wzruszona losem Dydony Junona wysłała Irsy, aby uwolniła duszę zmarłej od ciała. W końcowym akcie Wergiliusz przyznaje przed odbiorcą, że bohaterka umarła przedwcześnie z powodu obłędu.

Niektórzy badacze widzą w przedstawieniu śmierci Dydony analogie do wydarzeń historycznych. Zwłaszcza wprowadzenie przez Wergiliusza do utworu motywu stosu, wydaje się być odniesieniem do dziejów Kartaginy¹⁸. Zgodnie z relacją przekazaną przez Polibiusza, a także Liwiusza w utraconej 51 księdze jego dzieła, podczas III wojny punickiej, gdy Rzymianie niszczyli świątynię Eszmuna, w płomieniach miała zginąć żona Hasdrubala¹⁹. Według przekazu kobieta miała rzucić się w ogień, ponieważ nie mogła znieść, że jej mąż okazał się zdrajcom, który porzucił sprawę państwową i zjednoczył się ze Scypionem. Podobnie Dydona uważa Eneasza za zdrajcę, który odszedł od niej bez słowa. Jeśli przyjąć pogląd, zgodnie z którym postać Dydony jest w poemacie uosobieniem pewnych wartości na poziomie symbolicznym, to sama Elissa jest Kartaginą, a jej śmierć jest śmiercią Kartaginy²⁰. Wergiliusz odwołuje się zatem do upadku fenickiej kolonii - największego wroga w historii Rzymu.

[...]

---

¹ Iust. Epit. 18. 4-6.

² Pigoń 1991.

³ Verg. Aen. 1. 494 - 508.

⁴ Quinn 1965, 17 – 18.

⁵ Verg. Aen. 4.2.

⁶ Sapota 2016, 13.

⁷ Quinn 1965, 17.

⁸ Quinn 1965, 18.

⁹ Verg. Aen. 4.79.

¹⁰ McLeish 1972, 129.

¹¹ Quinn 1965, 20.

¹² Verg. Aen. 4. 129 - 139.

¹³ McLeish 1972, 132.

¹⁴ Quinn 1965, 20 – 21.

¹⁵ McLeish 1972, 131.

¹⁶ Quinn 1965, 22.

¹⁷ Quinn 1965, 25.

¹⁸ Edgeworth 1976.

¹⁹ Polyb. 38.20; P. Oxy. XXV 3.

²⁰ Edgeworth 1976.

• Hochschule: Universitas Wratislaviensis
• Note: A
• Autor: Martyna Świerk (Autor:in)
• Erscheinungsjahr: 2017
• Seiten: 6
• Katalognummer: V917762
• ISBN (eBook): 9783346238764
• Sprache: Polnisch
• Schlagworte: przedstawienie, dydony, eneidy, wergiliusza