Kudo në botën në zhvillim, rritja e disponueshmërisë së kredisë dhe konkurrenca e rritur mes huadhënësve kanë krijuar nevojën e shkëmbimit të informacionit të kredisë, sepse shtrirja dhe efikasiteti i mekanizmave të shkëmbimit të informacionit ndryshojnë shumë midis vendeve. Disa huadhënës në Shqipëri kanë ngjallur interes në mundësinë e krijimit të Sistemeve te Informacionit të Kreditit (SIK) për të ndihmuar në menaxhimin e rrezikut huamarrës.

Në mënyrë të ngjashme, shumë ekonomi janë dëshmitare për rritjen e madhe në mbulimin e informacionit të kreditit, duke përfshirë edhe ndërgjegjësimin në rritje të domosdoshmërisë së shkëmbimit të informacionit midis huadhënësve të shumtë.Sistemet e informacionit të kreditit SIK janë të përkushtuar për të ofruar të mira për raportimin e kreditit, menaxhimin e vlerësimit dhe zbutjen e rrezikut të kreditimit të produkteve.

Sistemi i informacionit të kreditit SIK mbledh informacion nga burime të ndryshme dhe jep informacion të kredisë konsumatore për konsumatorët për një shumëllojshmëri përdorimi. Informacione si ecuritë e mëparshme të kredisë së një personi janë një mjet i fuqishëm për të parashikuar sjelljen e tij të ardhshme. Institucione të tilla informacioni rreth kredive zvogëlojnë efektin e informacionit asimetrik midis huamarrësve dhe huadhënësve, për të lehtësuar problemet e përzgjedhjes së pafavorshme dhe rrezikut moral. Për shembull, informacioni i mjaftueshëm i kreditit mund të lehtësojë huadhënësit në shfaqjen dhe monitorimin e huamarrësit, duke shmangur dhënien e kredive për individët me rrezik të lartë.

Kjo ndihmon huadhënësit të vlerësojnë meritat e kreditit, aftësinë për të paguar përsëri një kredi, dhe ndikimin në normën e interesit dhe kushtet e tjera të kredisë. Normat e interesit nuk janë të njëjta për të gjithë, pasi bazohen në rrezikun e çmimeve, një formë e diskriminimit të çmimeve bazuar në rreziqet e ndryshme të pritshme të huamarrësve të ndryshem, siç është përcaktuar në vlerësimin e tyre të kreditit.Konsumatorët me një histori në mospagimet në kohë të kredisë apo detyrime borxhesh në tatime etj, do të gjykohen me një normë më të lartë interesi vjetor se konsumatorët të cilët nuk kanë këta faktorë.

Excerpt

remains weak. As competition in lending intensifies, borrower information becomes all

the more important. Lenders are increasingly utilizing the services of CISs to address

a fundamental problem of all credit markets: asymmetric information between

borrowers and lenders that can lead to problems of adverse selection and moral

hazard. Motivated by industry survival, lending institutions in Albania are becoming

increasingly aware of the essential role that CISs play towards the creation and

maintenance of an efficient financial system. The goal is that the CIS through a national

database and information systems can help to mitigate the rising problems of non-

repayment of loans and client overlap among the lenders in Albania. Since the mid-

1990s, three new interrelated areas that emphasized obtaining more information from

data have emerged strongly in information systems and information technology. They

are data warehousing, knowledge management, and data mining, the last of which

aims to identify valid, novel, potentially useful and understandable correlations and

patterns in data [Chung and Gray, 1999]. Coupled with advances in both computer

hardware and software, many data mining applications are now more accessible and

affordable to businesses than before.

The last decades have seen a rapid growth in both the availability and the use of

consumer credit. Until recently, the decision to grant credit was based on human

judgment to assess the risk of default [Thomas, 2000]. The growth in the demand for

credit, however, has led to a rise in the use of more formal and objective methods

(generally known as credit scoring) to help credit providers decide whether to grant

credit to an applicant [Akhavein, 2005]. This approach, first introduced in the 1940s,

has evolved over the years and developed significantly [Rimmer, 2005]. In recent

years, the progress in credit scoring was fueled by increased competition in the

financial industry, advances in computer technology, and the exponential growth of

large databases. The 2003 Credit Research Foundation survey reported that 36% of

the respondents were actively using credit scoring and that 72% of the respondents

who were not using credit scoring intended to do so within the next two years [Cundiff,

2004, Wendel and Harvey 2003] also reported that virtually all credit card loans and

about 70% of home loans utilize credit scoring for the loan decisions. Further, in 2002,

Alan Greenspan, then chairman of the U.S. Federal Reserve, commented that credit

scoring had helped banks stave off the effects of the most recent economic downturn,

provided a greater depth of risk management, and served as the foundation for the

development of consumer and mortgage credit [PBI Media, 2002].Credit scoring can

be defined as a technique that helps credit providers decide whether to grant credit to

consumers. There are advantages to construct effective credit scoring models to help

improve the bottom-line of credit providers. Application of data mining techniques is an

emerging and growing trend in credit scoring models. Decision trees, rule based

classifiers, expert system and any other rule extraction techniques from different data

mining techniques are welcomed to the credit scoring and banking industry because

of their explicit conditions in accepting/rejecting applicants, and that they are easily

understandable by business people compared to other techniques.The selected

literature has characterized the challenges facing the lending practices of commercial

banks and the emerging role of CISs as mitigation. Lending is a challenging proposition

in any setting particularly in the developing world, where legal/judicial enforcement is

weak, where information about the ability and willingness to repay of applicants is not

readily available and where many of the prospective lenders are from a poor

household/ firms; many of whom have never before borrowed and cannot pledge

collateral to guarantee repayment [Gonzalez-Vega, 2003; Conning and Udry, (2007)].

The role of the CISs in reducing information asymmetry in the sector has also been

underpinned. For example, research by Armstrong, (2008) based on information from

several countries across the globe show that the existence of credit registries is

associated with increased lending volume, growth of consumer lending, improved

access to financing and a more stable banking sector. Further, [Hansen et al, (2004)],

highlighted that many borrowers make a lot of effort to repay their loans and debts, but

do not get rewarded for it because this good payment information is not available to

the bank that they approach for new loans.

Key words: Credit Information Systems, Model of Credit scoring, evaluation of credit score, the

credit risk, Data Mining.

CONTENTS

ABSTRACT ... 1

I.PREZANTIM I PËRGJITHSHËM ... 5

YRJE

... 5

ISTEMI I

NFORMACIONIT TË

REDITIT BAZUAR NË

ODELET E

IKËSIMIT TË

REDITIT PRODHOJNË

IKËSIMIN E

REDITIT

... 7

ISTEMET E INFORMACIONIT TË KREDITIT TË NEVOJSHME PËR

HQIPËRINË

... 8

ËRFITIMET E PIKËSIMIT TË KREDITIT

... 10

II. KREDIDHËNIA DHE SISTEMET E INFORMACIONIT TË KREDITIT ... 17

1.H

YRJE

... 17

KREDITIMI

NGA

SISTEMI

BANKAR

NË

SHQIPËRI. ... 22

KREDIDHËNIA

DHE

SISTEMET

INFORMACIONIT

TË

KREDITIT

(SIK) ... 25

REGJISTRI

KREDISË

NË

SHQIPËRI

DHE

ROLI

TIJ ... 30

RËNDËSIA

PËRDORIMIT

TË

SISTEMEVE

TË

INFORMACIONIT

TË

KREDITIT ... 35

III. REZULTATET E MARRA NGA ANALIZA ... 36

1.ROLI

PIKËSIMIT

TË

KREDITIT

NË

FUSHA

TË

TJERA ... 39

AVANTAZHET

PËRDORIMIT

TË

MPK. ... 41

ARDHMJA

DHE

MJEDISI

AKTUAL

PIKËSIMIT

TË

KREDITIT ... 42

IV.KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ... 43

1.PËRMBLEDHJE

PUNIMIT. ... 43

2.NDIHMESA

PËR

KËRKIME

NË

TË

ARDHMEN ... 48

KUFIZIMET

PUNIMIT ... 48

REZULTATET

PUNIMIT,

KONTRIBUTI

NË

ZHVILLIMIN

TEORISË

DHE

PRAKTIKËS ... 50

REKOMANDIMET

PUNIMIT ... 52

BIBLIOGRAPHY ... 56

I.PREZANTIM I PËRGJITHSHËM

1. Hyrje

Kudo në botën në zhvillim, rritja e disponueshmërisë së kredisë dhe konkurrenca e

rritur mes huadhënësve kanë krijuar nevojën e shkëmbimit të informacionit të

kredisë, sepse shtrirja dhe efikasiteti i mekanizmave të shkëmbimit të informacionit

ndryshojnë shumë midis vendeve. Disa huadhënës në Shqipëri kanë ngjallur

interes në mundësinë e krijimit të Sistemeve te Informacionit të Kreditit (SIK)

për të ndihmuar në menaxhimin e rrezikut huamarrës. Në mënyrë të ngjashme,

shumë ekonomi janë dëshmitare për rritjen e madhe në mbulimin e informacionit të

kreditit, duke përfshirë edhe ndërgjegjësimin në rritje të domosdoshmërisë së

shkëmbimit të informacionit midis huadhënësve të shumtë.Sistemet e informacionit

të kreditit SIK janë të përkushtuar për të ofruar të mira për raportimin e kreditit,

menaxhimin e vlerësimit dhe zbutjen e rrezikut të kreditimit të produkteve.Sistemi

i informacionit të kreditit SIK mbledh informacion nga burime të ndryshme dhe jep

informacion të kredisë konsumatore për konsumatorët për një shumëllojshmëri

përdorimi. Informacione si ecuritë e mëparshme të kredisë së një personi janë një

mjet i fuqishëm për të parashikuar sjelljen e tij të ardhshme. Institucione të tilla

informacioni rreth kredive zvogëlojnë efektin e informacionit asimetrik midis

huamarrësve dhe huadhënësve, për të lehtësuar problemet e përzgjedhjes së

pafavorshme dhe rrezikut moral. Për shembull, informacioni i mjaftueshëm i kreditit

mund të lehtësojë huadhënësit në shfaqjen dhe monitorimin e huamarrësit, duke

shmangur dhënien e kredive për individët me rrezik të lartë. Kjo ndihmon

huadhënësit të vlerësojnë meritat e kreditit, aftësinë për të paguar përsëri një kredi,

dhe ndikimin në normën e interesit dhe kushtet e tjera të kredisë. Normat e interesit

nuk janë të njëjta për të gjithë, pasi bazohen në rrezikun e çmimeve, një formë e

diskriminimit të çmimeve bazuar në rreziqet e ndryshme të pritshme të

huamarrësve të ndryshem, siç është përcaktuar në vlerësimin e tyre të

kreditit.Konsumatorët me një histori në mospagimet në kohë të kredisë apo

detyrime borxhesh në tatime etj, do të gjykohen me një normë më të lartë interesi

Në vende të ndryshme i emërtojnë si: Agjenisa e Informimit te Kredive, Agjensia referuese e Kredive, Agjensia e Raportimit

te Konsumatoreve, Organizata e Raportimit te Kredive, Agjenisa e Informimit te Kredive, Zyrat e Kreditit, Agjensit e Pikesimit

te Kreditit, etj

vjetor se konsumatorët të cilët nuk kanë këta faktorë. Përveç kësaj, vendimmarrësit

në fusha që nuk lidhen me kredinë konsumatore, duke përfshirë edhe shfaqjen e

punësimit dhe sigurimin e pronës dhe sigurime të produkteve të tjera, gjithnjë e më

shumë varen nga të dhënat e kreditit, ashtu si studimet kanë treguar se këto të

dhëna të tilla kanë vlerë parashikuese. Në të njëjtën kohë, konsumatorët gjithashtu

përfitojnë sepse sistemet e informacionit të kreditit, SIK reduktojnë efektin e

monopolit të kredive nga bankat, dhe ofrojnë stimuj për huamarrësit për të shlyer

kreditë e tyre në kohë.Sistemi i informacionit të kreditit (SIK) mbledh informacionin

personal për individë, të dhënat e tyre financiare, dhe të dhënat alternative në

individë nga një shumëllojshmëri e burimeve të quajtura furnizuesit e të dhënave

me të cilat SIK ka vendosur marrëdhëniet.Furnizuesit e të dhënave janë zakonisht

kreditorë, huadhënësit, shërbimet komunale, agjencitë e mbledhjes së borxheve

dhe gjykatat (dmth rekorde publike) si një konsumator ka pasur një marrëdhënie

ose përvojë me këto rekorde publike. Furnizuesit e të dhënave raportojnë përvojën

e tyre të pagesave me konsumatorin në sistemet e informacionit te kreditit SIK. Të

dhënat e ofruara nga furnizuesite të dhenave, si dhe të mbledhura nga SIK

agregohen pastaj në depo e sistemit të informacionit teë kredisë, SIK të të dhënave

ose dosje. Informacioni që rezulton është bërë në dispozicion me kërkesën e

klientëve të sistemit te informacionit te demeve ,SIK për qëllime të vlerësimit të

rrezikut të kredisë, duke pikësuar kreditin e tyre ose për qëllime të tjera të tilla si

konsiderata punësimi apo marrjes me qira të një apartamenti. Duke pasur parasysh

numrin e madh të huamarrësve të kreditit, këto pikësime krediti priren të jenë

mekanike. Për të lehtësuar procesin analitik për klientët e tyre, SIK mund të aplikoje

një algoritëm matematikor për të siguruar që një pikësim i kreditit për klientin mund

të gjenerojë (një numër tre-shifror) i cili përdoret për të vlerësuar mundësinë që një

individ do të shlyejë borxhin në kohë, duke pasur parasysh që individë të tjerë në

situata të ngjashme kanë dështuar. Shumica këshillojnë individët për të rishikuar

raportet e tyre të kreditit të paktën një herë në vit për të siguruar që ato jenë të

sakta. Përveç sigurimit të informacionit të kredive, këto shërbime janë bërë burime

autoritare të informacionit të identitetit kundrejt të cilave njerëzit mund të verifikohen

nëpërmjet një shërbimi.

2. Sistemi i Informacionit të Kreditit bazuar në Modelet e Pikësimit të Kreditit

prodhojnë Pikësimin e Kreditit

Një pikësim krediti është një shprehje numerike bazuar në një analizë të nivelit të

dosjes së kreditit të një personi, për të përfaqësuar aftesine kredituese të

personit.Një pikësim krediti është i bazuar kryesisht në informacionin e raportit të

kreditit me burim sistemin e informacionit të të dhënave SIK Huadhënësit përdorin

pikësimin e kreditit për të vlerësuar rrezikun e mundshëm që vjen nga kreditimi i të

hollave për konsumatorët për të zbutur humbjet për shkak të borxhit të keq.

Huadhënësit përdorin pikësimin e kreditit për të përcaktuar se kush kualifikohet

për kredi, në cfarë normë interesi, dhe kufijtë e kredititimit (kohëzgjatja e një

kredie).

Huadhënësit përdorin gjithashtu pikësimin e kreditit për të përcaktuar se cilët

konsumatorë janë të mundshëm për të sjellë të ardhura të tjera.Përdorimi i kredisë

apo identiteti i pikësimit të kreditit është një qasje në dhënien e kredisë në

implementimin e një sistemi të besuar.Pikësimi i kreditit mund të përkufizohet

formalisht si një metodë statistikore (ose sasiore) që është përdorur për të

parashikuar mundësinë që një aplikant të marrë hua ose huamarrësi ekzistues do

të parazgjidhet përsëri [Mester, 1997].Kjo ndihmon për të përcaktuar nëse kredia

duhet të jepet në një huamarrës [Morrison, 2004].Pikësimi i kreditit gjithashtu mund

të përkufizohet si një metodë sistematike për vlerësimin e rrezikut të kredisë që

ofron një analizë të qëndrueshme të faktorëve që janë të përcaktuar të shkaktojnë

ose të ndikojnë në nivelin e rrezikut [Fensterstock, 2005].Objektivi i pikësimit të

kreditit është për të ndihmuar ofruesit e kreditit të përcaktojnë sasinë financiare të

përfshirë në ofrimin e kredisë për të menaxhuar rrezikun në mënyrë që të mund të

merren vendimet më të mira për kreditimin e shpejt dhe më objektiv. Në mënyrë të

ngjashme, një studim i kohëve të fundit ka në përfundim se pikësimi i kreditit është

një nga përcaktuesit më të fuqishem të rrezikut [Miller, 2003]. Pikësimi i kreditit nuk

është i kufizuar vetëm për bankat.Organizatat e tjera,të tilla si kompanitë e

telefonisë celularë, kompanitë e sigurimeve, pronarët, dhe departamentet

qeveritare përdorin të njëjtat teknika.

3. Sistemet e informacionit të kreditit të nevojshme për Shqipërinë

Në vitin 1998, Banka Botërore studioi fizibilitetin për regjistrin e kredisë në Bankën

e Shqipërisë. Në vitin 2000, Shoqata Shqiptare e Bankave negocion me Byronë e

Kredive Greke për të ndërtuar një SIK. Marrëveshja u braktis kur kërkohej që të

dhënat të mbaheshin në Greqi, duke ngritur çështjen e sovranitetit te Shqipërisë.Në

vitin 2006, Shoqata Shqiptare e Bankave aktivizoi një iniciativë për krijimin e

Sistemit të Informimit të Kreditit (SIK

) si kompani private në Shqipëri, me një

investim më të madh se 700,000 Euro. Asnjë prej varianteve të mësipërme nuk u

pranua.Varianti i parë solli deri në çështje të sovranitetit si iniciativë greke, ndërsa

varianti i dytë ishte shumë i shtrenjtë. Kërkesa e bankave për një rregjister kredie

dhe angazhimi i Bankës së Shqipërisë me FMN, solli realizimin e këtij projekti

përmes asistencës teknike nga FMN. Rregjistri kredive në Bankën e Shqipërisë

filloi të funksionojë në 2 Janar 2008, në trajtën e një regjistri publik të

kredive..Bankat dhe IFJB-t e kanë mundësinë e marrjes së informacionit

(ekspozimi i klientëve në sistem si edhe ecuria e tyre lidhur me pagesat e kësteve

të kredive) rreth aplikuesve të tyre, por vetëm pas marrjes së pëlqimit (nëpërmjet

firmosjes së deklaratës që autorizon bankën apo IFJB-n, të kërkoj raportin nga

rregjistri i kredisë pranë BSH) nga ana e aplikuesit të bankës. Ligji ekzistues i

privatësisë për zbulimin e konsumatorit për çdo të dhënë të mbajtura në një bazë

të dhënash të qeverisë, vlen edhe për Bankën e Shqipërisë.

Përveç të dhënave të nevojshme por të pamjaftueshme që sigurohen nga rregjistri

kredisë, dhe në mungesë të SIK, çfarë të dhënash të tjera përdoren nga

institucionet e kreditit në Shqipëri për të njohur konsumatorët e tyre? Bankat janë

më të prirura për të financuar konsumatorët e njohur, për të cilët mund të gjenden

më tepër të dhëna, sepse janë më të përshtatshëm për t'u angazhuar në

kredidhënie "marrëdhënie"

, një lloj i financimit të bazuar kryesisht në informatat e

"buta"

të mbledhura nga oficerët e kredisë në mënyrë të vazhdueshme, të

personalizuara, përmes kontakteve të drejtpërdrejta me individët dhe bizneset si

edhe kontaktet me komunitetin lokal në të cilin jetojnë/punojnë. Këto janë parë si

CIA, Credit Information Agency

Berger, Kayshap, dhe Scalise, 1995; Keeton, 1995

na t

mbledhura n

nyr

periodike dhe t

vazhdueshme p

r t

ndjekur konsumatorin dhe p

r ti b

cdo

moment nj

vler

sim sa m

real

rrugë që ndihmojnë në njohjen e klientëve, aplikues për kredi

në mungesë të të

dhënave të tjera që mund të zotërohen në nivel kombëtar dhe gjithëpërfshirës.

Duke iu referuar zhvillimit të sistemit bankar dhe ekonomisë në Shqipëri, një

rëndësi të veçantë vit pas viti merr vendosja e standardeve më të larta për të

demonstruar efektet në lidhje me zgjerimin e tregut dhe ristrukturimet e

suksesshme. Por një boshllëk në marrjen e të dhënave të sakta çon në një

informacion dhe një vendimarrje jo të saktë ndërkohë që ndryshimt në ambjentin

e biznesit të kredidhënies ndryshon çdo ditë.Si rrjedhim krijimi i një sistemi të

informacionit të kreditit( SIK) do të jetë në gjendje me mbledhjen dhe analizimin e

të dhënave të duhura për të arritur të krijojë një standard të domosdoshëm në

sektorin e kredidhënies për individët dhe bizneset.

Pikësimi i Kreditit (PK), si produkt i SIK ndihmon në menaxhimin e rreziqeve të

kredidhënies. Ai është i bazuar në një algoritëm që parashikon klasifikimin e

aplikantit në të ardhmen si riskun e keq dhe të mirë të kredive duke njohur profilin

e subjektit i cili i përket një mase homogjene të popullatës. Algoritmi derivon

përdorimin e një teknike të analizës shumëvariabëlshe që lejon identifikimin e

karakeristikave të profilit dhe përcakton peshat për secilin huamarrës duke

përcaktuar statusin nëse është mirë apo i keq. Një kredi është një transaksion ku

individi/biznesi merr një sasi parash dhe angazhohet të kthejë shumën e njëjtë në

një datë të mëvonshme, në një ose më shumë këste duke shtuar edhe shlyerjen e

interesave.Disa subjekte (individë/biznese) kanë marrë kredi, disa janë refuzuar të

tjerë do të aplikojnë në të ardhmen.Një veçori e subjekteve është homogjeniteti dhe

është rrjedhojë e nevojave të subjekteve për shërbime financiare. Disa nuk shlyejnë

kredinë, disa nuk paguajnë këstet për një periudhë të gjatë duke u bërë subjekt i

zyrave të përmbarimit dhe si rrjedhim në shumicën e rasteve institucionet financiare

humbin efektivitetin e biznesit me klientët dhe si pasojë këto kredi kthehen në kredi

të këqija.. Nga ana tjetër kufizohet mundësia për kredi të reja. Kështu arrijmë në

përfundimin se rëndësia e PK dhe menaxhimi i mirë i të dhënave me anë të

agjensive apo zyrave të të dhënave publike apo private kthehet në një shërbim

shumë të rëndësishëm,me një ndikim direkt në shëndetin e sektorit bankar duke

reduktuar rrezikun e kreditimit. Bankat përdorin informacionin mbi sjelljen e

Berger dhe Udell, 1996, dhe Strahan dhe Ëeston, 1996, studimet e rasteve për vendet në zhvillim

klientëve të tyre, në mënyrë që mund të parashikojnë sjelljen në të ardhmen

. Po

kështu rëndësia e pikësimit të kreditit qëndron në disa kolona kryesore si:

1. Të gjithë konsumatorëve i'u jep mundësinë për të krijuar historinë e tyre të

kreditit dhe përdorimin e saj si një pasuri kredituese (vlefshmeria per kredi ) duke

shfrytëzuar shërbime të ndryshme financiare.

2. Institucionet shtetërore/subjekte juridike bëhen më të informuara në lidhje me

nivelin e rrezikut të partnerëve të tyre si dhe të klientëve të mundshëm, për të

kërkuar më shumë informacion në lidhje me sjelljet e tyre të shlyerjeve të

detyrimeve financiare.

3. Bankat dhe institucionet financiare janë të mbrojtura nga partnerët/klientët e tyre

jo të mirë.

4. Përfitimet e pikësimit të kreditit

Pikësimi i kreditit ka shumë perfitimeve që rrjedhin jo vetëm për huadhënësit, por

edhe për huamarrësit. Për shembull, pikësimi i kreditit ndihmon në uljen e

diskriminimit për shkak të modeleve të pikësimit të kreditit për të siguruar një

analizë objektive të besueshmërisë së konsumatorit.Kjo mundëson ofruesit e

kreditit të përqëndrohet në informacionin që lidhet me rrezikun e kredisë për të

shmangur subjektivitetin personal të një analisti kredie ose një agjencie siguruese

[Fensterstock, 2005.] Në Shtetet e Bashkuara, në bazë te Equal Credit Opportunity

Act, variabla të diskriminimit të hapur të tilla si raca, feja, dhe nuk mund të

përfshihen në MPK . Pikesimi i kreditit gjithashtu ndihmon për të rritur shpejtësinë

dhe qëndrueshmërinë e procesit të aplikimit të kredisë dhe lejon automatizimin e

procesit të kreditimit [Rimmer, 2005].Si e tillë, ajo në masë të madhe zvogëlon

nevojën për ndërhyrjen e njeriut për vlerësimin e kreditit dhe koston për të dhënë

kredi [Wendel dhe Harvey, 2003; Diana, 2005.] Me ndihmën e pikësimit të kreditit,

institucionet financiare janë në gjendje të përcaktojne sasinë e rreziqeve që lidhen

me dhënien e kredive për një aplikant të caktuar në një kohë të shkurtër. Studimi i

[Leonardit [1995] i një banke kanadeze

] gjeti se koha për përpunimin e kërkesës

për kredi konsumatore është shkurtuar nga nëntë ditë deri në tre ditë pas përdorimit

të pikësimit të kreditit. Koha e ruajtur në përpunimin e kredive mund të përdoret për

Miller MJ,2006,

Hulumtimi i kryer në sektorin bankar të 34 ekonomive kombëtare

të adresuar çështjet më komplekse.Sipas [Banaslak dhe Kiely 2000] me ndihmën

e pikësimit teë krediti , institucionet financiare janë në gjendje për të kryer më

shpejt, më mirë dhe të marrin vendime më cilësore.Me pikësimin e kredive mund

të përmirësojmë alokimin e burimeve në drejtim të "ekuilibrit të parë më të mirë "first

best equilibrium"Më tej, pikësimi i kreditit mund të ndihmojë institucionet financiare

për të përcaktuar normën e interesit që duhet të ngarkojë te konsumatorët e tyre

dhe për çmimet portofol [Jacobson dhe Roszback, 2003].Konsumatorët me

rrezikshmëri më të lartë janë ngarkuar me një normë më të lartë interesi dhe

anasjelltas. Bazuar në pikësimin e kreditit të konsumatorit, institucionet financiare

janë gjithashtu në gjendje për të përcaktuar kufijtë e kreditit të vendosur për

konsumatorët[Sandler et al, 2000. Park, 2004].Këto ndihmojnë institucionet

financiare për të menaxhuar llogaritë e tyre në mënyrë më efikase dhe me fitim. Si

një zgjatje, fitimi mund të përdoret për të maksimizuar fitimet në një varg

produktesh [Thomas, 2000; Park, 2004].Në lidhje me sa më sipër, modele të

pikësimit të kreditit kanë mundësuar zhvillimin e industrisë së kreditimit, ku

konsumatorët me të dhënat e dobëta te kreditit u privuan nga pranimi i kreditit ne

bazë të rrezikut. Ata nuk mund të plotësojnë kërkesat për financim tradicional për

shkak të mungesës së të dhënave (nuk kanë një historik kreditues) të dhënat që

mungojnë në historitë e tyre të kreditit, ose vështirësi në vlerësimin e të ardhurave

te tyre [Quittner, 2003]. Suksesi fillestar i institucioneve të specializuara financiare

në këtë treg ka nxitur institucionet financiare më shumë për të hyrë në tregun e

kreditimit, i cili pritet të rritet si teknologji në përparime për pikësimin e kreditit [Perin,

1998]. Ky sukses ka qenë gjithashtu vërejtur në kreditë e vogla të biznesit [Stanton,

2001] Për shkak të përparimeve në teknologji, modelet më inteligjente të pikësimit

të kreditit janë duke u zhvilluar.Së fundi, industria e sigurimeve ka përdorur

pikësimin e kreditit për të përmirësuar zbatimin e sigurimit dhe procesin e rinovimit.

Në veçanti, pikësimi i kreditit mund të ndihmojë kompanitë e sigurimeve për të bërë

një parashikim të mirë për kërkesat dhe për të kontrolluar rrezikun në mënyrë

efikase.. Kjo mundëson kompanitë e sigurimeve për të ofruar më shumë mbulim të

sigurimit për konsumatorët më një historik dhe sjellje të mirë dhe anasjelltas

[Kellison dhe Brockett, 2003].Në vitet e para, institucionet financiare përdorin

pikësimin e kreditit kryesisht për të marrë vendime të kreditit për kërkesat për

kredi.Gjatë 25 viteve të fundit, përdorimi i pikësimit të kreditit është rritur dhe

sofistikuar, kështu zbatimi i pikësimit të kredisë është rritur nga marrjen e

vendimeve të kreditit për marrjen e vendimeve që lidhen me strehimin, sigurimin,

shërbimet themelore komunale, madje edhe punësimin.Megjithatë, jo të gjitha këto

aplikacione janë përdorur në mënyrë të barabartë gjerësisht.Përdorim më

izakonshëm të pikësimit të kreditit lidhet me marrjen e vendimeve të kreditit për

aplikime të kredisë [Rimmer, 2005]. Përveç vendimeve mbi kërkesat për kredi

personale, institucionet financiare tani e përdorin pikësimin e kreditit në limitet e

kreditit për të menaxhuar llogaritë ekzistuese, dhe parashikuar rentabilitetin e

konsumatorëve dhe klientëve [Lucas, 2000

].Për shembull, Grupi Bankar i

Australisë dhe Zelandes se Re përdor pikësimin e kreditit për të ndihmuar në

identifikimin e aplikantëve që duhet të marrin kredi, për të përcaktuar shumën e

kredisë që aplikantët duhet të marrin, dhe hapat që duhet të merren për këtë

proces.

Gjithashtu, lëshuesit e kartave të kreditit përdorin pikësimin e kreditit si

një mjet mbështetës vendimi për të identifikuar tregun e synuar për kartat e

kreditit.Pikësimet e kreditit janë përdorur gjithashtu si një bazë për të rregulluar

primet. Në përgjithësi, konsumatorët me pikësimin e kreditit të keq kanë një shans

më të lartë të paraqitjes se kërkesave të sigurimit, krahasuar me konsumatorët me

pikësimin e kreditit më të mirë. Për këtë arsye, ngarkohen me një prim më të

lartë.Më tej, informacioni i kreditit është përdorur për të vlerësuar përgjegjshmërinë

e një konsumatori dhe punën në kushtet e një politike të sigurimit.Përveç sa më

sipër, aplikacione të tjera të pikësimit të kreditit janë raportuar, si për shembull,

pronarët mund të bëjnë përdorimin e pikësimit të kreditit për të përcaktuar nëse

qiramarrësit e ardhshëm mund të paguajnë qiranë në kohë. Ka përdorim të

konsiderueshëm të pikësimit të kreditit në industrinë e hipotekës [Wagner,

2005].Gjithashtu,disa furnizues të shërbimeve në Shtetet e Bashkuara kanë

përdorur pikësimin e kreditit për të përcaktuar nëse do të ofrojnë shërbimet e tyre

për konsumatorët. Së fundi, disa punëdhënës e bëjnë përdorimin e historisë të

kreditit dhe pikësimin e kreditit për të vendosë nëse do të punësojnë një punonjës

të ardhshëm, sidomos për postet ku punonjësit duhet të trajtojnë shuma të mëdha

parash Implikimi është se besueshmëria e punonjësve dhe karakteri i tyre

personal mund të vlerësohet përmes pikësimit të kreditit (PK).Sot nga eksperienca

http://www.sas.com/ success/anzcredit.html

botërore ekzistojnë formate të ndryshme të strukturave në mbështetje të marrjes

së informacionit rreth kreditit ku të dhënat përditësohen dhe përpunohen me anë

të sistemeve dhe modeleve të ndryshme statistikore dhe më pas informacioni

ofrohet si shërbim për konsumatorin , kompanitë e llojeve të ndryshme, qeveritë,

etj. Në vende të ndryshme ekzistojnë eksperienca dhe përdorime të ndryshme të

këtyre strukturave që realizojnë pjesërisht apo në mënyrë të plotë përllogaritjen e

pikësimit të kreditit si për individët po ashtu dhe për bizneset.Rregjistri i kredive

është një bankë të dhënash që zakonisht administrohet nga Banka Qëndrore ose

Institucionet Mbikëqyrëse të një vendi, i cili grumbullon të dhëna për individët ose

bizneset që kanë marrë hua nga institucionet financiare. Arsyeja kryesore e krijimit

të një regjistri publik për kredinë është që të mbështeten funksionet e mbikëqyrjes

bankare dhe të monitorohen rreziqet e përgjithshme. Sipas një vëzhgimi të Bankës

Botërore në vitin 2006, në shkallë botërore veprojnë 57 regjistra publikë për kreditë,

shumë prej të cilëve jane krijuar pas krizave financiare të viteve nëntëdhjetë.Përsa

i përket realitetit shqiptar ky regjistër është krijuar në vitin 2008 dhe është në

efiçencë nën administrimin e Bankës së Shqipërisë, duke siguruar një lidhje on-line

me të gjitha bankat e nivelit të dytë për të marrë informacion për çdo konsumator

kreditues. Sistemet e Informacionit të kreditit zakonisht administrohen nga

organizata private, shtetërore apo bashkëpunim privat-shtet që grumbullojnë të

dhëna nga huadhënësit dhe burime të tjera publike për shlyerjen e

kredive/detyrimeve në të kaluarën nga subjektet (individë apo ndërrmarrje). Objekti

kryesor i saj është që të mbledhë sa më shumë të dhëna që të jetë e mundur me

qëllim që t'ju ofrojë huadhënësve informacion jo vetëm për shlyerjen e kredive në

të kaluarën, por dhe për karakteristika dhe cilësi të tjera të huamarrësve. Ky

informacion përfshin dokumentat e shlyerjes së kredisë, vendimet e gjykatave,

falimentimet, pagesat për shërbimet publike, dhe të dhëna nga institucionet

financiare jo-bankare. SIK përmban informata më të gjera se Rregjistri kredive të

Bankës Qëndrore, duke përfshirë edhe të dhëna nga institucione jo-bankare që

nuk mbikëqyren nga Banka Qëndrore. SIK gjithashtu përmban të dhëna publike të

gjykatës, regjistrat e kolateraleve, regjistrat e rregjistrimit dhe liçencimit të

bizneseve, falimentimeve dhe burime të tjera.Sistemi i informacionit të krediitit , SIK

publike është normalisht jo-fitimprurëse pasi raportimi i të dhënave nga institucionet

është pa pagesë, përveç nëse përcaktohet ndryshe me ligj. Ekonomitë me rritje të

shpejtë janë të shtyra pjesërisht nga disponueshmëria e kredisë e cila është e lidhur

me nevojën e institucioneve të kreditimit për të pasur në dispozicion informacion të

plotë, në kohë dhe të saktë për huamarrësit potencialë.SIK mund të sigurojë një

avantazh të rëndësishëm në zgjerimin e sektorit financiar dhe ekonominë e një

vendi, duke siguruar mundësi të reja ose zgjerim të huamarrjes nga individët,

institucionet mikrofinanciare, dhe ndërmarrjet e vogla dhe të mesme që kanë qënë

më parë të përjashtuara ose ju është shërbyer pak në tregun e kredidhënies.

Shumë prej këtyre huamarrësve potenciale ju mungon zotërimi i pronave të

patundshme që do të përdoren si kolateral dhe ka pak të ngjarë që këtyre lloj

konsumatorësh t iu jepet kredi. Raporti i PK mund të ndihmojë këta huamarrës

potencialë të krijojnë reputacion dhe një historik për të mundësuar kredimarrjen,

edhe në mungesë të kolateralit.Raporti i PK ka forcuar sistemet financiare duke

ulur kostot e transaksionit, duke reduktuar vonesat ne shlyerjen e detyrimeve dhe

ulje të borxhit, duke shkurtuar kohën për plotësimin e kërkesave për kredi, uljen e

kostove te huamarrjes dhe rritjen e disponueshmërisë së kredisë. Raporti i PK

është provuar të jetë një mjet efektiv për të rritur stabilitetin e sistemeve bankare,

për të lejuar bankat qëndrore për më shumë monitorim me nga afër me rreziqet

kreditit në institucionet e mbikëqyrura financiare.Për huamarrësit, raporti i PK

përfaqëson atë që ata bëjnë dhe se kush janë ata. Informacioni në një bazë të

dhënash të SIK-s tregon se si huamarrësit shlyejnë kreditë e tyre, se sa aktivë

janë ata në tregun e kredisë dhe si profili i tyre lidhet me shlyerjen e detyrimeve të

tyre.Nga praktikat më të mira rekomandohet se raporti i PK nuk duhet të përmbajë

informacion në lidhje me racën, fenë, ngjyrën, prejardhjen etnike, përkatësinë

politike, gjendjen shëndetësore, gjininë, apo dosjet penale të paraqitura në një bazë

të dhënash të SIK-s. Gjithashtu, një SIK është e suksesshme kur është e populluar

me sa më shumë të dhëna, pasi do të ofrojë informacion si pozitiv ashtu edhe

negativ, më të plotë dhe më efektiv.

Grafiku 1 Rregjistri kredive kundrejt SIK, Burimi: Punim i FMN-së

Siç vihet re nga grafiku me lart, regjistrat e kredive ofrojnë nivel më të ulët mbulimi

sesa SIK (zyrat/byrotë e kreditit) pasi regjistrat e kredive janë krijuar me qëllim

parësor për t'i sherbyer mbikëqyrjes bankare. Kështu sipas një vëzhgimi të Bankës

Botërore, raporti mesatar i mbulimit nga regjistrat publike për kreditë në vendet në

zhvillim vlerësohej në 3.6% të popullsisë aktive, ndërsa mbulimi nga ana e byrove

të kreditit shkonte në 16%. Po kështu raportet e kredive në rregjistrat publike ofrojnë

shërbimet me kosto të ulët ose dhe pa kosto për huadhënësin. Por, baza

jofitimprurëse e veprimtarisë shpeshherë përkthehet në mungesë të motivimit dhe

të fondeve të nevojshme të rregjistrave publikë për të investuar në sisteme me cilësi

të sigurtë. Kurse, SIK-të kanë një stimul më të lartë për besueshmërinë dhe afatin

kohor, që përkthehet në nivele më të larta shërbimi dhe investimi për të krijuar

shërbime me vlerë të shtuar, siç mund të jetë përfshirja e sistemit të vlerësimit me

pikë të kreditimit dhe monitorimi i portofoleve. Pavarësisht nga përhapja e

shërbimeve bankare, kredia për industrinë dhe publikun ende përbën thelbin e të

ardhurave të bankave tregtare dhe institucioneve të tjera të kreditimit në zhvillim.

Nga pikëpamja teknike, proçesi i kreditimit në përgjithësi është relativisht një seri e

drejtpërdrejtë e veprimeve ku kemi të bëjmë me dy pjesë kryesore. Këto aktivitete

janë të lidhura njëra me tjetrën nga aplikimi fillestar i kredisë së suksesshme apo

të pasuksesshme (pare kjo në mos-shlyerjen e saj). Problemi kryesor i çdo

huadhënësi është që të dallojë në mes të huamarrësve potencialë ata që janë të

"mirë" dhe "jo të mirë" që para dhënies së kredisë. Diferencimi i tillë është i mundur

duke përdorur një metodë të PK. Qëllimi është për të shqyrtuar PK si një metodë

përpunuese me efikasitet bazuar në shembuj nga hulumtimet e aplikuara. Studimet

mbi PK janë të rralla në vendet në tranzicion dhe nuk ka studime empirike.

Pikësimi i kreditit arrihet përmes teknikave statistikore, duke përfshirë dhe një sërë

teknikash të data mining si edhe krahasimin e këtyre teknikave për saktësinë e

përfundimeve të nxjerra. Sipas studimit të autorëve [Abdou dhe Pointon], të cilët

gjithashtu përfshijnë disa nga teknikat e data mining, kanë arritur në përfundimin

se "nuk ka asnjë teknikë të përgjithshme të quajtur si teknika më e mirë statistikore

në ndërtimin e modeleve të pikësimit të kreditit. Këto teknika kombinojnë mijëra

faktorë, por janë të ngjashme ose identikë". Në Shqipëri përgjatë 10 vjeçarit të

fundit, rritja e çmimeve të shtëpive/njësive tregtare, si edhe rritja e konkurencës

dhe agresivitetit të industrisë bankare çoi në një shtim të të gjitha llojeve të kredive

për konsumatorët, e gjitha kjo në mungesë të raportit të PK për huamarrësit. Si

pasojë edhe të krizës ekonomike botërore në Shqipëri u shfaq kriza e kredive me

probleme e cila u pasua nga mungesa e kreditimit dhe vështirësite në zhvillimin e

gjallërimit të rritjes ekonomike të vendit. Plotshmëria e informacionit të PK (një

numri tre-shifror) përbëhet prej shumë të dhënash sasiore dhe cilësore të cilat

grumbullohen në një mënyrë profesionale nga burimet e cilësuara në punim (si

p,sh. Bankat, institucionet financiare jo banka, kompanit e sigurimit, kompanitë

utilitare si OSHEE, Ujësjellës, Telefonit , etj), përpunohen përmes llogaritjeve

statistikore, analizohen dhe sistemohen si një produkt apo shërbim i këtij SIK për

të ardhur në ndihmë të konsumatorëve dhe insitucioneve të kreditit. Duke siguruar

një shpjegim sasior e cilësor si dhe narrativ mbi faktorët që kontribuojnë tek rreziku

i kredisë, duke iu referuar të dhënave bazuar në rezultatin e PK si dhe duke e

krahasuar atë me rezultatet e tjera janë përdorur 2 faza. Së pari, ekspertët e

bankave janë anketuar për të konfirmuar praninë e një regjistri të kredisë, efektet

pozitive dhe negative si dhe nevojën për një SIK dhe produktet e saj. Në kushtet

kur kreditimi u rrit me ritme të shpejta dhe në ndikimin e efekteve të krizës në

Shqipëri, ritmi i kreditimit filloi të ulej dhe kreditë e këqija filluan të rriten me ritme

të shpejta. Së dyti, një model i thjeshtë është ndërtuar nga të dhënat e marradhe

disa konkluzione dhe rekomandime janë paraqitur për tu pasë parasysh në të

ardhmen.

II. KREDIDHËNIA DHE SISTEMET E INFORMACIONIT TË KREDITIT

1. Hyrje

Bankingu është praktikë, biznes apo profesion pothuajse aq i vjetër sa vetë

ekzistenca e njeriut. Por në literaturë ajo mund të jetë rrënjosur thellë për

ekzistencën që në ditët e Rilindjes nga bankierët fiorentinas.Ajo është shfaqur nga

epoka e Gurit - në epokën Viktoriane- e kështu deri sot në zhvillimin e teknologjisë,

makinat automatike (ATM), kartat e kreditit dhe debitit dhe bankimi në internet në

epokën e Google. Origjina e emrit të bankës rrjedh nga fjala italiane Banco

tavolinë / stol, e përdorur gjatë Rilindjes nga bankierët fiorentinas të cilët e

përdornin për të bërë transaksionet e tyre në një tavolinë mbuluar nga një mbulesë

tavoline e gjelbër. Fjala kredi rrjedh nga fjala latine credere - për të besuar.Për

shkak të besueshmërisë së konsumatorit në premtimin e ripagimit në një vlerë e

cila është e matshme - tobelieve. Është thënë se kredia konsumatore daton që

nga koha e Babilonisë, pra rreth 3000 vjet më parë. Që nga Mesjeta deri në ditët e

sotme si kuptim i kredisë konsumatore, kredidhënia në tregun masiv te

konsumatorëve është diçka e cila është kthyer në një fenomen dominues këta

pesëdhjetë vitet e fundit. Rreziku i kredisë ka qënë gjithmonë një çështje

shqetësuese jo vetëm për bankierët, por për të gjithë botën e biznesit për shkak se

nëse nuk përmbushen detyrimet në kohë dhe të plota këto rreziqe afektojnë edhe

partnerët e tjerë të tyre në biznes. Termi "bankë tregtare është përdorur për të

dalluar atë nga një bankë e investimeve. Gjatë kohës së depresionit dhe pas

rrëzimit të tregut të aksioneve të vitit 1929, kongresi amerikan kërkoi që bankat

tregtare vetëm të angazhohen në aktivitetet bankare (pranimin e depozitave dhe

dhënien e kredive, si dhe pagesa të tjera të bazuara në shërbime), ndërsa bankat

e investimeve të ishin të kufizuara në tregjet e kapitalit. Kjo ndarje sot nuk është

më e detyrueshme

Rreziku i kredisë lidhet shpesh me funksionin kryesor të një banke. Shkalla e

aktiviteteve të një banke, kufijtë relativisht të ulët të fitimit të tyre të kombinuara

shpesh me një levë të lartë financiare, e bën fushën e vlerësimit të riskut dhe

kontrollit të tij, një funksion jetësor për çdo bankë. Kredia përcaktohet si një besim

në aftësinë e një personi dhe dëshirën që do të paguajë në një kohë te

mëvonëshme paratë që i ofrohen sot. Një mënyrë tjetër e përcaktimit të kredisë

mund të jetë, një konsideratë për mundësinë e një personi apo kompanie që do të

paguajë detyrimet në një pikë të caktuar kohore. Bankat prodhojnë kreditë për të

mbështetur prodhimet bujqësore ato tregtare si dhe ndërmarrjet e shërbimit.Këto

nga ana e tyre prodhojnë punë, rrisin fuqinë blerëse dhe në këtë formë rritet

zhvillimi dhe krijohen kursimet. Kështu duke u nisur nga ky këndvështrim dështimi

i bankave veçanërisht në të tilla vende dëmton të gjithë strukturën shoqërore në të

gjithë vendin.Të tilla eksperienca kemi parë nga vendet latine dhe aziatike të cilat

kanë një potencial në ndikimin e shpejtë global. Bankat prodhojnë produkte

financiare dhe shërbime të klientët, ndërsa menaxhojnë një numër risqesh të

shumta që janë të lidhura me likuiditetin, mjaftueshmërinë e kapitalit, kreditë,

Glass- Steagall Akti 1930 (Khambata, 1996)

interesin dhe bankat e huaja janë gjithashtu organizata përfituese që bazohen në

formën e të bërit para për aksionerët e tyre. Në vendimmarrjen e tyre tipike ato

mundohen të optimizojnë riskun e kthyer. Menaxhimi i rrezikut dhe ai i përfitimit

janë të lidhur shumë ngushtë me njëri- tjetri. Marrja përsipër e rrezikut është

kërkesë themelore për përfitimin e ardhshëm. Me fjalë të tjera rreziku i sotëm

mund të shfaqet si një realitet nesër. Kështu bankat nuk mund të jetojnë dot pa

menaxhuar këto risqe. Përmes shumë rreziqeve të ndryshme, risku i kreditit ka një

potencial të një impakti "social"për shkak të numrit të madh të njerëzve që mund të

afektohen të tillë si kredimarrësit, pronarët e bizneseve, të punësuarit në këto

biznese, etj.Sot në botë impakti që sjell dështimi i një banke mund të ketë një efekt

më të gjerë sesa lokal, dhe në varësi të madhësis së saj dhe intëgrimit me tregjet

dështimi i bankës mund të sjëll efekt global.Në mënyrë që të rregullojë menaxhimin

efektiv për ekspozimin nga rreziku i kredive një bankë në ditët e sotme ka nevojë

për një sistem të sofistikuar bazuar në mjete analitike të njehsimit, monitorimit dhe

menaxhimit dhe kontrollit të rreziqeve. Ndërtimi i modeleve dhe përshtatja e tyre në

grupe dhe ndarje të peshave që mendon si dominuese me anë metodave të

ndryshme parashikuese nga ana statistikore është shumë i prekshëm sot dhe

kërkon një impakt në përgjithësi në ekonomine e nje vendi që lidhet ngushtë dhe

me përfitimet nga këto modele të cilat nuk mund ti kuptojmë dot të shkëputura nga

njëratjetra. Kemi metodat më të zhvilluara dhe të përdorura dhe zakonisht të

aplikuara të PK në sektorin bankar ku vlerësohen aplikimet e kredive, duke u

përqëndruar në një segment atë të retail-it për kreditë sepse kemi patur një rritje të

shpejtë në volumin e këtyre kredive në këto vite. Analiza logit është identifikuar si

më e përdorura për metoda të PK në sektorin bankar. Megjithëse të tjera metoda

joparametrike janë gjithëpërfshirëse në termat e njohjes. Metodat e tjera kanë

potencial aplikimi në vendet në trazicion si dhe në vende të ndryshme të goditura

here pas here nga kriza financiare. Pamja e krizës financiare globale të 2008 në

SHBA është një proçes kompleks dhe shumë-planësh. Nga shkaktarët kryesor të

kësaj krize mund të jenë dhënia e parregullt e kredive në SHBA, kjo e ndërlidhur

me një praktikë të papërshtatshme të manaxhimit të riskut nga institucionet financiare.

Shpërndarja e kësaj krize në botë mund të shpjegohet me faktin e ndryshimit dhe

të investimit të kursimeve botërore në SHBA, duke qënë se këto investime lëvizën

përgjatë zëravë të ndryshëm të aktiveve, ato prodhuan vlera aktivesh të fryra artificialisht

Ku e kishte zanafillën kjo krizë? Çdo gjë filloi me krizën e pasurive të paluajtshme

në SHBA. Kriza u shpërnda në forma të tjera të aktiveve dhe ndikoi jo vetëm në

kompanitë hipotekore e në banka investimesh por gjithashtu edhe në bankat

ndërkombëtare.Kriza globale e likuiditetit, e shoqëruar kjo me një tërheqje të

depozitave nga bankat e ekspozuara me negativisht ndaj krizës,

si dhe më vonë

,rritën ankthin për një shpërndarje të epidemisë së depozitave në një shkallë

botërore.Kolapsi i produkteve të strukturuara të investimit si obligacionet e borxhit

të kolateralizuara, ndryshuan shpërndarjen globale të likuiditeteve drejt tregut të

letrave me vlerë duke shkaktuar një fryrje te çmimeve

edhe në këtë pjesë. Risqet

bankare dhe kriza financiare në sistemin bankar, kulmin e arriti në Shtator të 2008,

ku shumë fonde u zhvendosën në letra me vlerë pa risk, kur

shpalli falimentin dhe

sistemi bankar amerikan u përball me këtë krizë. Ekonomia botërore vazhdon të jetë

në mes të krizës, duke prekur si vendet e përparuara dhe vendet në zhvillim.Të

gjitha ekonomitë e mëdha të avancuara pësuan rënie, ndërsa vendet në zhvillim u

ngadalësuan befas.Vendet me zhvillim të ulët janë të ekspozuara ndaj rënies

aktuale globale më shumë se në ngjarjet e mëparshme, pasi ato janë më të

integruara se më parë me ekonominë botërore përmes tregtisë, investimeve të

huaja dhe dërgesave të emigrantëve. Ndikimet e krizës në mënyrë të

konsiderueshme për këto vende shfaqen nëpërmjet kërkesës së zvogëluar të

eksporteve të tyre. Ekspertët theksojnë se kriza ekonomike globale ka pasur një

ndikim të moderuar relativisht në Shqipëri, sepse vendi është pjesërisht i integruar

me tregjet botërore dhe ende nuk ka një treg të kapitalit.Vëzhguesit presin që të

jetë akoma e vështirë për të marrë kredi për shkak të mos kthimit të kredive apo

nivelit shumë të lartë të krëdive të këqija ne Shqipëri, dhe investitoret e huaj do të

ballafaqohen me ngarkesa më të larta fiskale. Investimet publike, të mbështetur

kryesisht përmes borxhit të huaj, do të rriten në kosto. Ekspertët theksojnë se një

nga pasojat kryesore të krizës globale do të jetë një rënie e dërgesave të

emigrantëve nga shqiptarët që jetojnë kryesisht në Itali dhe Greqi. Duke marrë

sipas Germany's Hypo . Real Estate

Northern Rock, Bear Stearns

LehmanBrothers

efekti flluskë

Lehman Brothers

parasysh këto fakte, biznesi në shumë sektorë do të ketë një kohë të vështirë për

rritjen e investimeve dhe punësimin. Për të qënë më të mire informuar nga përplasja

me sfidat nxirren gjithmonë mësime të cilat duhen marrëe në konsiderata për të

mos qënë më të papregatitur. Në të tilla kushte, po listojmë disa nga arsyet,

impaktet dhe mësimet e kësaj krize:

a ) Metodat e vlerësimit të riskut të përdorura deri tani nuk kanë qënë më të

mirat, nisur nga situtata ku ndodhemi. Risku faktik që shoqëron produktet

e ndryshme financiare rezulton të jëtë më i lartë se ai i vlerësuar.Rrjedhimisht

norma e kthimit nga këto produkte financiare nuk është aq e lartë sa të

kompesojë edhe riskun më të madh.Nevoja e përdorimit të metodave

për vlerësimin sa më real të risqeve të ndryshme duke marë

parasysh edhe ndërveprimin e tyre.

b) Një mësim tjetër që nxjerrim nga kjo krizë ka të bëjë me sistemet globale të

operimit të bankave. Nga kjo krizë ato që dolën më të fituarat dhe të pa

prekura nga kriza ishin pikërisht bankat universale (me diversifikim të lartë

si të aseteve ashtu edhe të burimeve) dhe bankat tradicionale apo

"primitive".

Kush përfitoi nga kriza dhe cili nuk e përballoi dot krizën?

1) Ata të cilët janë iniciatorët kryesorë të kësaj krize: menaxherë, bankierë,

ndërmjetësuesit bankarë dhe financiarë, të cilët krijuan produkte të

ndryshme në tregjet e aksioneve me premtimin e jo përfitimeve-reale për

financuesit duke siguruar për veten e tyre një dobi të menjëhershme në

kapitalet e investuar nga të tjerët.

2) Bankat e forta të cilat me kalimin e viteve ri-investuan fitimet e realizuara për

veten e tyre dhe për të tjerët.

3) Bankat e forta, të cilat me një shpejtësi të pabesueshme, realizuan blerjen e

bankave të tjera konkurruese me një çmim simbolik, duke forcuar në këtë

mënyrë pozicionin e tyre në tregun bankar në mënyrë që të jenë të parët në

të ardhmen pas krizës.

2. KREDITIMI NGA SISTEMI BANKAR NË SHQIPËRI.

Dekada e parë e tranzicionit, u përqëndrua në reformat stabilizuese të liberalizimit

duke krijuar kushte të përshtatshme për rritjen e sistemit bankar. Deri në fillim të

viteve 2000, sistemi bankar në Shqipëri është konsideruar jo aktiv në kreditim.Hyrja

e fuqishme e bankave të huaja, qoftë si "Hyrës të rinj" ose nëpërmjet privatizimit të

bankave shtetërore, solli rritje të kreditimit në ekonomi, duke bërë që në mesin e

dekadës së dytë të tranzicionit të shënohej fillimi i një Bumi

të kredisë në

ekonomi.

Në fund të vitit 2011 sektori bankar shqiptar vazhdoi të përbëhej nga 16 banka

tregtare tërësisht nën pronësi private, me rreth 92 për qind të aktiveve totale të

investuara nga kapital i huaj. Aktivet e sistemit bankar u rritën me një ritëm më të

lartë në 2011, si në terma nominale (me 13.1 për qind) ashtu edhe si kontribut ndaj

Prodhimit të Brendshëm Bruto (duke arritur 85 për qind), gjë që tregon një

veprimtari më të fortë ndërmjetësuese të sektorit bankar.Gjatë vitit 2011 depozitat

patën një rritje të rëndësishme prej 13.1 për qind, kryesisht si rezultat i rritjes së

depozitave të individëve, duke pasqyruar kështu orientimin e klientëve drejt kursimit

dhe forcimin të besimit të tyre tek sektori bankar.Pavarësisht sfidave të kërkesës

së brendshme në ulje dhe shtrëngimit të kushteve për kredidhënie, portofoli i

kredive i bankave në vitin 2011 u rrit me 15.3 për qind, me prirje rritëse përgjatë

tremujorëve. Rritja u mundësua kryesisht nga dhënia e kredive për sektorin privat,

dhe ishte më e dukshme në kreditë e dhëna në valutë vendase. Raporti kredi-

depozita në fund të vitit 2011 qëndroi rreth 61 për qind, duke treguar se sistemi

bankar është më pak i varur nga financimet e jashtme dhe ka kapacitete të

mjaftueshme për tu zhvilluar. Struktura e maturimit e kredive të reja të dhëna në

vitin 2011 tregon se bankat kryesisht janë përqëndruar në huadhënien afatshkurtër

(me 63 për qind të totalit të kredive të reja), si dhe pasqyron nevojën e ekonomisë

vendase për likuiditet të menjëhershëm. Niveli i kredive me probleme arriti në 18.8

për qind në Dhjetor 2011, ndikuar jo vetëm nga vështirësitë në disa sektorë të

ekonomisë, por edhe nga ngadalësimi i ritmeve të rritjes së kredive në 2-3 vitet e

fundit. Si rezultat i rritjes së kredive me probleme, dhe në përputhje me kriteret

normuese të Bankës së Shqipërisë, bankat rritën provigjionet e tyre, çka ka ndikuar

zakonisht

një tendence e kredive

në rritje

është quajtur

një

bum, kur

rritja e e

normës

është dy

herë më e

lartë

se rritja e

PBB-së

dukshëm në rezultatin neto të veprimtarisë bankare dhe treguesit e

përfitueshmërisë së sistemit, të cilët kanë qenë më të ulët në krahasim me

tremujorin e mëparshëm, pavarësisht se rezultati neto i sistemit për të gjithë vitin

qëndroi në shifra pozitive.Veprimtaria bankare në vitin 2011 u zgjerua dhe u ri-

organizua me hapjen e degëve dhe agjensive të reja dhe mbylljen e disa

ekzistueseve.

Duke iu referuar statistikave të tremujorit të tretë të 2014 marrë nga të dhënat

statistikore të publikuara nga Banka e Shqipërisë, treguesi i kredive ndaj klienteve

sipas bankave paraqitet sipas grafikut të mëposhtëm:

Grafiku 2. Kredia ndaj klienteve sipas bankave. BSH

Kredia ka vijuar të shënoj rritje duke shënuar një trend pozitiv.

Grafiku 3. Totali I kredisë bruto. BSH

Sipas sektorëve të ekonomisë, sektori me cilësinë më të ulët të kredisë është

`Pasuritë e patundshme,dhënie me qira, etj. Raporti i kredisë me probleme ndaj

totalit të kredisë dhënë këtij sektori është 47.43%.

Grafik 4. NPL sektoriale (%). BSH

Duhet theksuar se pesha e kredisë ndaj këtij sektori është shumë e ulët ndaj totalit

të kredisë Ndër sektorët me peshë, treguesi shfaqet më i përkeqësuar në kredinë

për ndërtim, duke arritur në 43.67%.

Grafiku 5: Pesha që zë secili sektor në portofolin e kredisë, BSH

Kredia e re 86% i përket biznesit ndërsa 14% individëve. Sektori më i kredituar

vazhdon të jetë sektori i `Tregtisë, riparimit të automjeteve dhe artikujve shtëpiake'

(34.17% e kredisë së re për biznese).

Grafiku 6. Pesha e Kredise së re për bizneset sipas sektorëve, BSH

3. KREDIDHËNIA DHE SISTEMET E INFORMACIONIT TË KREDITIT (SIK)

Proçesi i vendimarrjes për dhënien e kredive konsiderohet si një proçes i

vazhdueshëm. Kompanitë apo individet kërkojnë kredi dhe pasi kredia miratohet,

pasohet nga firmosja e kontratës dhe disbursimi i kredisë. Kredia është shërbimi

më tradicional i ofruar nga bankat për klientët e tyre, është bërthama e aktivitetit

bankar. Ato çfarë evidentohen edhe nga të intervistuarit për këtë punim janë se:

"Krediti kontrollon jetën tone sot..." kufizon ose zgjeron stabilitetin tonë financiar;

rrit apo ul cilësinë e jetës; hap apo mbyll dyert për mundësi punësimi dhe

promovimi, duke ndikuar në të ardhurat tona; kufizon ose zgjeron fuqinë blerëse.

Me zhvillimin e vazhdueshëm dhe ndryshimet në industrinë e kredive, produktet e

kreditit po luajnë një rol gjithnjë e më të rëndësishem në ekonomi. Globalizimi

ekonomik dhe kanalet e reja të shërbimit të

Sapo krijuara të internetit ofrojnë mundësi për konsumatorët për të kërkuar dhe

zgjidhur problemet e tyre kredituese pa kufizime rajonale dhe limite kohore.Për

shkak të këtij trendi, kreditori duhet të jetë tani gati, i vullnetshëm dhe në gjendje

që të japë kredi për bizneset në vende të tjera në mbarë botën. Institucionet e

kreditit po përballen me një konkurrencë drastike në të gjithë botën.Kërkesa e rritur

dhe konkurrenca në rritje që rezulton nga një mjedis i ri ekonomik ofrojnë mundësi

të reja por edhe vënë përpara kërkesa të reja për kredidhënien e institucioneve.Roli

i teknologjisë është shumë i rëndësishëm në menaxhimin e kredive.Me rritjen e

volumit të kredive numri i kredive jo të mira ka një tendencë rritjeje. Institucionet

financiare duhet të investojnë burime të konsiderueshme për të zhvilluar mjete

efikase dhe të sofistikuar për të vlerësuar dhe kontrolluar rreziqet e kreditit.MPK

bazuar në teknologji përfshin teknika që janë quajtur sot teknikat e data mining

referuar

Zhvillimit të teknologjisëe.Metodat statistikore të tilla si regresionet linear dhe

logjistikë, programimi linear, dhe pema e vendimit, janë përdorur për zhvillimin e

sistemeve të PK.

Figura 1. Organizimi i risqeve te bankës në një grafik. Burimi autori

Ashtu si autorë të ndryshëm shprehen në botimet e tyre, në botë shumë banka po

kalojnë në mënyrë figurative nga sistemi i kredidhënies "bazuar në kolaterale", në

sistemin e kredidhënies "bazuar në më shumë informacion".Prandaj, kohët e fundit

gjithnjë e më shumë po vihet theksi në saktësimin dhe pasurimin e informacionit të

disponueshëm në sistemin e informacionit të kredisë, SIK të apo regjistrat e

kredive qofshin privatë apo publikë, me qëllim vjeljen e sa më shumë informacioni

dhe gjykimin sa më të plotë dhe të bazuar. Po duke iu referuar më shumë një

sistemi bazuar në informacion kemi një ekspozim më të madh të rrezikut duke iu

referuar disa lloje rreziqesh si ai financiar, rreziku operacional, rreziku i biznesit dhe

risqe të tjerë që nuk përfshihen në të parët. Ekonomia shqiptare ishte një prej

ekonomive të pakta në Evropën Juglindore e cila nuk përjetoi rënie në zonën

negative, pavarësisht krizës globale dhe përhapjes së saj në Evropë.Deri tani

sektori bankar i ka bërë ballë krizës dhe rritja e kredisë për sektorin privat ka shenja

pozitive rritjeje.Në fakt, kriza provoi se sistemi bankar në Shqipëri, ashtu si dhe në

disa vende të tjera të Evropës Qendrore dhe Lindore, ka pasur një karakter

stabilizues dhe jo përshpejtues, siç u mendua në fazat fillestare të krizës.

Megjithatë, kërkesa e dobët e brendshme dhe një situatë e jashtme në ngadalësim

po rëndojnë mbi parashikimet për rritje, duke evidentuar si sfidë kryesore

raportin e kredive me probleme.Në Shqipëri operojnë tashmë 16 banka

komerciale dhe 22 institucione financiare jo-banka që ushtrojne aktivitetin e tyre në

fusha të ndryshme financiare si mikrokredi, kredi, factoring, leasing, etj.Bankat dhe

institucionet financiare jo-banka kanë krijuar dhe zhvilluar degë pothuaj në të gjithë

territorin e Shqipërisë.Krahas bankave me kapital të huaj, bankat me kapital

Shqiptar gjithashtu po tregojnë një rritje të aktivitetit të tyre në kreditimin e

biznesit.Në këta vjet tranzicioni është shënuar një progres i dukshëm jo vetëm në

drejtim të qëndrueshmërisë makroekonomike por edhe në zbatimin të reformave të

thella strukturore përfshirë dhe reformën e sektorit bankar.Pavarësisht nga kushtet

e pafavorshme të nisjes të ekonomisë shqiptare dhe të sektorit bankar, sistemi

bankar shqiptar është zhvilluar hap pas hapi duke u zgjeruar me banka të reja

private, nëpërmjet privatizimit dhe ristrukturimit të bankave shtetërore, nëpërmjet

shtrirjes së rrjetit bankar, përsosjes së legjislacionit dhe sistemit të pagesave,

përsosjes së tekonologjisë dhe shërbimeve bankare, rritjes së nivelit të kreditimit,

rritjes së nivelit të frytshmërisë dhe shtimit të shërbimeve të tjera

bankare.Përmirësimi i vazhdueshëm i mbikëqyrjes bankare si nëpërmjet

pëmirësimeve ligjore ashtu edhe hartimit dhe përsosjes së rregulloreve në fushën

e liçencimit, mbikëqyrjes dhe rregullimit përbën një dukuri tjetër pozitive të kësaj

periudhe. Banka Qëndrore shtroi një sërë detyrash para saj për të forcuar sistemin

e mbikëqyrjes dhe rregullimin e sistemit bankar në përputhje me standardet

ndërkombëtare, promovimin e konkurrencës midis bankave dhe përmirësimin e

sistemit të pagesave.Potenciali për rritjen ekonomike të Shqipërisë është i mirë, por

kjo varet nga programi i reformave të qeverisë. PKdhe vlerësimi i sjelljes janë

teknikat që ndihmojnë institucionet financiare të vendosin nëse janë apo jo në

gjendje të japin kredi për konsumatorët që aplikojnë për to.Hulumtimet statistikore

në thelb janë për të mbështetur këto vendime. Gjithashtu diskutohen nevoja për të

përfshirë treguesit makroekonomik të vendit në sistemet që gjenerojnë rezultatet e

PK.Qëllimi themelor i çdo biznesi, ashtu si i një bankë tregtare është për të kënaqur

konsumatorët si një nevojë për të arritur mbijetesën dhe fitimin.Mjet kryesor për

këtë qëllim është "orientimi nga konsumatori". Rëndësia e orientimit nga

konsumatori nuk është e re në jetën e biznesit, pasi ajo është baza e marketingut.

Koncepti i orientimit nga konsumatori është rritur e komplikuar gjithnjë e më shumë,

ajo është e vendosur nga disa komponente, për shembull kërkesa për zgjerim të

shërbimit, standard të lartë të cilësisë së shërbimit dhe shpejtësinë e përmbushjes

së nevojave.Për orientimin nga konsumatori nuk është e mjaftueshme që banka ta

konsiderojë këtë, por është gjithashtu thelbësore që konsumatori të ndihet i

kënaqur në lidhje me kushtet e shërbimit.Pra, një nga faktorët për matjen dhe

analizimin e mjeteve të orientimit nga konsumatori është shqyrtimit i kënaqësisë së

klientit.PKnë vetëvete është në thelb një mënyrë për të gjetur një strukturë

themelore të grupeve në një popullsi, ku askush nuk mund ta shoh këtë strukturë,

por vetëm karakteristika të saj të përafërta.Duke gjetur këtë strukturë në një seri

dosjesh konsumatorësh kredie të mëparshme, mund të tregohen kufinjtë

(patterns/outlines) me të cilat është e mundur për të klasifikuar një aplikant të ri si

të besueshëm apo jo.Në vitin 1941 për herë të parë u aplikuan disa teknika për

dallimin midis kredive të mira dhe të këqija, por akoma larg për parashikim.Në të

njëjtën kohë disa nga institucionet financiare dhe biznese kishin pasur probleme

me menaxhimin e kreditit te tyre.Pas luftës së dytë botërore dobia e mundësisë të

përdorimit të metodave statistikore do të rritej. Për këtë qëllim ishte pranuar në

përgjithësi dhe ardhja e kartave të kreditit. Në vitet gjashtëdhjetë do të thotë një

rritje e madhe në numrin e aplikantëve për kredi dhe fuqisë punëtore.Nevoja për të

automatizuar të gjitha këto të dhëna u shpreh, edhe pse fillimisht ishte disi tabu se

tashmë do të zëvendësohej gjykimi i njeriut me këto makineri të krijuara.Në vitet

1980 filloi duke u përdorur PK nga bankat fillimisht për kredit personale. Më vonë

duke u përdorur në ata për kredit hipotekore dhe kredi për biznesin e vogël. Një

tjetër kërkesë e rëndësishme është përdorimi i PK në funksion të studimeve për

çështje lidhur me marketingun. Që nga rritja e marketingut të drejtpërdrejtë në vitet

90, PK është përdorur për të përmirësuar normën e përgjigjeve të marra në një

fushatë marketingu.Me përparimin e programeve kompjuterike dhe teknikave të

tjera për të zhvilluar PK janë përdorur dy nga analizat më të rëndësishme si:

regresin logjistik dhe programimin linear. Kohët e fundit, për të zhvilluar PK po

punohet me teknikat e inteligjences artificiale si rrjeta nervore dhe sistemeve të

ekspertëve.Një zhvillim tjetër i kohëve të fundit është ndryshimi në objektivat: nga

minimizimi i rrezikut të klientëve theksi tashmë është më shumë në rritjen e fitimeve

të bëra nga një klient. Kjo do të thotë që kompanitë do të përpiqen për të identifikuar

klientët që janë më fitimprurës, ku marketingu shfaqet këtu si shkenca e këtij

shekulli.PKështë një teknologji statistikore që vlerëson rrezikun e kreditit- ku qëllimi

primar është që të rendit- sipas një rendi individët, duke bërë dallimin më të ulët

nga rreziqet më të larta.PKështë zhvilluar për të adresuar nevojën për vlerësimin e

kreditit të shpejtë, të saktë, më të lirë se më parë, dhe në përputhje me rregullat e

vendosura.Çfarë përparësish kanë bankat që përdorin raportet e rregjistrave të

kredisë apo akoma më tepër raportet e PK për të bërë analiza për të kredituar një

konsumator? Përgjigjet i marrim në cështjet në vijim të punimit.

4. REGJISTRI I KREDISË NË SHQIPËRI DHE ROLI I TIJ

Regjistri i Kredive (RK

) i Bankës së Shqipërisë ka filluar të operojë në 3 Janar

2008, i cili është baza e të dhënave elektronike për kredimarrësit e sistemit bankar.

Aktualisht bankat kanë hedhur në regjistër portofolin aktiv të kredive të tyre dhe çdo

ditë ngarkojnë të dhëna për kreditë e reja të disbursuara.

Tek aneksi i ketij punimi do te gjeni nje permbledhje te bazes rregullative per regjistrin e kredise, marre nga

publikime te BSH.

Krijimi i regjistrit publik për kreditë ishte një hap i rëndësishëm përpara drejt

konsolidimit të infrastrukturës për kreditë në Shqipëri.Regjistri i Kredive i jep palëve

të interesuara një informacion të përmbledhur në lidhje me ekspozimin kreditor të

çdo kredimarrësi, ekspozimin si palë e lidhur me kredimarrësin, informacion mbi

kolateralet përkatëse, informacion mbi performancën e kredimarrësve në sistem

etj.Ky informacion përkthehet në terma ekonomikë si një "kolateral moral", për

rrjedhojë gjithsecilit i intereson që ky kolateral të jetë më pozitivi i mundshëm. Me

rritjen e numrit të produkteve të kredisë në botë dhe paralelisht me rritjen e

kërkesës për kredi nga ana e personave fizikë dhe juridikë, filluan të shfaqeshin

problemet e para në formën e vonesave në shlyerjen e kësteve deri në mosshlyerje

të plotë të kredive.Numri i klientëve të tillë filloi të rritej gjithnjë e më shumë, por

njëkohësisht, mungonte informacioni i plotë dhe i saktë mbi ecurinë e tyre në

sistemin bankar apo financiar.Nisur nga nevoja për të shmangur mungesën e

informacionit në kredidhënie si dhe për ta përqendruar këtë informacion u krijuan

regjistrat e kredive, të cilët sot e kësaj dite funksionojnë në pjesën më të madhe të

vendeve në botë.Palët e interesuara, nëpërmjet bazës elektronike të përqëndruar

të regjistrit të kredive, marrin të dhëna të përmbledhura në lidhje me ekspozimin

kreditor të çdo kredimarrësi, ekspozimin si palë e lidhur me kredimarrësin,

garantuesit ekredive, informacion mbi kolateralet përkatëse, informacion mbi

performancën e kredimarrësve në sistem, etj.Regjistrat e kredive publikë

administrohen nga institucione shtetërore, publike apo nga autoritete mbikëqyrëse

të subjekteve të caktuara, qëllimi i të cilave nuk është fitimprurës.I tillë është regjistri

i kredive në Francë, Belgjikë dhe Letoni, që administrohen nga autoritetet

përkatëse mbikëqyrëse.Veç sa më lart, njihen edhe regjistrat privatë të kredive, të

cilët krijohen nga shoqëri të caktuara dhe që ofrojnë karakteristika të ndryshme nga

ato që mund të ofrojë regjistri publik i kredive në vendin e tyre.I tillë është regjistri i

kredive në Angli, Holandë, Greqi, etj. Vendet më të industrializuara në botë, si për

shembull SHBA, Kanadaja apo vëndet e Bashkimit Evropian, tentojnë të kenë

sisteme më të zgjeruara shkëmbimi informacioni sesa ekonomitë në zhvillim. Kjo

lidhet me disa arsye, si për shembull volumi dhe intensiteti më i lartë i kredidhënies

në vendet e industrializuara, infrastruktura ligjore dhe rregullative më e fortë

kryesisht në drejtim të shkëmbimit të informacionit, mbrojtjes së konsumatorit dhe

privatësisë individuale, teknologjia e komunikimit më e sofistikuar, etj.

Banka e Shqipëris ka marrë një seri masash dhe orientuar bankat për të

përmirësuar identifikimin e rreziqeve dhe monitorimin e tyre, si : përmirësimi i

kuadrit të menaxhimit të rrezikut dhe krijimit të kufijve nga ku rreziqet janë

konsideruar të rëndësishëm; rishikimin e politikës për menaxhimin e rrezikut të

kredisë, likuiditetit; përmirësimin e strategjive për krizën e kreditit dhe menaxhimit

të likuiditetit; ri-analizimin e treguesve të përcaktuar me rrezik për profilin e

bankës; etj. Megjithate stabiliteti i sistemit bankar, ka ende nevojë për reforma

strukturore, të dyja në një nivel mikro dhe në nivel makro.Kështu, automatizimi i

prodhimit të raportit të PK është një hap i nevojshëm. Një oreks në rritje për

huamarrje shtron nevojën e përdorimit të teknikave më të sofistikuara për të

ndihmuar shpejt në punën e vlerësimit të riskut të kredisë. Rritja e normave të

kredive me problem përmes gjithë vendeve në rajon sjell në vëmendje që teknikat

tradicionale të kreditimit nuk kanë ndihmuar në prodhimin e niveleve të

dëshirueshme të cilësis së kredive të dhëna. Edhe me funksionimin e regjistrit të

kredive në Shqipëri pavarsisht përmirësimeve të ndodhura, përsëri kemi një ecje

në drejtimin rritës të kredive te këqija. Sipas disa të dhënave të publikuara nga

BSH, për periudhën deri në 2013, rezulton të kemi një përkeqësim të portofolit të

kredive si për bizneset edhe për individët.Kemi një përmirësim

të lehtë në 2012 si për kreditë e biznesit po ashtu edhe për individët.Përmirësimi

përsa i takon si portofolit biznes ashtu edhe portofolit të kredisë për individëd lidhet

me futjen në treg të përmbarimit privat.Nëse deri në Dhjetor 2011 ka funksionuar

vetëm ai shtetëror, i cili dallonte për ngadalësimin në proçedura, mosefikasitet dhe

afate të tejzgjatura kohore në proçesin e ekzekutimit e deri në arkëtimin e vlerës së

kredisë nga bankat, ardhja e shërbimit përmbarimor privat ka dhënë rezultate të

dukshme e të prekshme. Ky fenomen shpjegon dhe ecurinë pozitive në cilësinë e

portofolit për periudhat

e mësipërme, pasi shërbimi përmbarimor privat u shoqërua edhe me një fshirje të

kredive nga bilancet e bankave duke spastruar në këtë mënyrë pasqyrat e tyre

financiare dhe përmirësuar ecurinë e treguesit të performancës së cilësisë së

kredive.

Grafiku 7.Numri total i kredive për biznesin që kanë pasur përmirësim dhe kreditë

që kanë pasur përkeqësim sipas tremujorëve.burimi BSH

Grafiku 8. Numri total i kredive për individë që kanë pasur përmirësim dhe kreditë

që kanë pasur përkeqësim sipas tremujorëve.Burimi BSH

Magnituda e lëvizjeve, në përqindje, të kredive që nuk kanë ndryshuar klasifikimin

sipas secilit tremujor paraqitet në grafikët në vijim si ecuria tremujore për secilën

klasë sipas bizneseve dhe individëve.

-5%

-4%

-3%

-2%

-1%

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Përmirësim

Përkeqësim

Zhvendosja në klasifikim

-4%

-3%

-2%

-1%

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Përmirësim

Përkeqësim

Zhvendosja në klasifikim

Grafiku 9.Stabiliteti i klasifikimit për bizneset (në %).burimi BSH

Tabela më poshtë jep dhe paraqitjen numerike të ecurisë së treguesit të kredive

me probleme ndër vite, e cila jepet më poshtë për periudhën Dhjetor 2002

Qershor 2013.

Grafiku 10.Historiku i treguesit të kredive me problem për periudhën Dhjetor 2002

 Qershor 2013.Burimi BSH

Duke iu referuar standarteve ndërkombëtare duhet të jemi në gjendje për të

përmirësuar fenomet problematike lidhur me zhvillimet në sektorin kreditues në

Shqipëri.Një nga strategjitë për të pasur një frymëmarrje më të gjerë në përpjekjet

100

120

T2 T3 T4 T1 T2 T3 T4 T1 T2 T3 T4 T1 T2 T3 T4 T1 T2 T3 T4 T1 T2 T3 T4

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Standard

Në ndjekje

Nënstandard

Të Dyshimta

Të Humbura

G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1 G2 G1

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Në %

Historiku i treguesit të kredive me probleme

për minimizimin e kredive të këqija është krijimi i agjesisë së informimit të kreditit.

Ajo me anë të instrumenteve të saj do të jetë në gjendje të vijë në një ndihmë në

minimizimin e këtyre kredive të keqija dhe vendosjen e një standarti për të dhënat

e grumbulluara , përpunimin e tyre dhe ardhjen në ndihmë të bankave dhe

institucioneve financiare jo-banka që operojnë në tregun shqiptar.Duke patur

parasysh traditën relativisht të pakët të tregut të lirë, në Shqipëri përfshirja e

autoriteteve shihet si një element thelbësor për krijimin në vend të një industrie

efektive të informacionit për kreditë. Sidoqoftë në Shqipëri, duhen kuptuar kufizimet

dhe vlerësuar arritjet e rregjistrit të kredisë, pavarsisht faktiti së rregjistri i kredisë

është disa shkallë më poshtë për nga oportunitetet që sjell në tregun financiar

krahasuar me produktet e një SIK. Kufizimet e regjistrit të kredive në raport me një

SIK, janë të konsiderueshme dhe pasqyrojnë burimet e informacionit,

disponueshmërinë e shërbimeve me vlerë të shtuar dhe në disa raste,

besueshmërinë dhe vlerën e përhershme të të dhënave të grumbulluara.

Gjithashtu, përmes pasjes së të dhënave më të plota, institucionet e kreditit mund

të rrisin nivelet e tyre të konkurrencës nëpërmjet produkteve të përshtatura për

konsumatorin bazuar në karakteristikat e riskut të tyre, duke sjell përfitim për të dy

palët si për huadhënësin ashtu edhe për konsumatorin.

5. RËNDËSIA E PËRDORIMIT TË SISTEMEVE TË INFORMACIONIT TË

KREDITIT

· Redukton asimetrinë e informacionit mes huadhënësve dhe huamarrësve;

· I jep mundësinë huadhënësve të vlerësojnë në mënyrë më të kujdesshme

rrezikun e çdo kredimarrësi dhe të rrisin cilësinë e portofolit të tyre;

· Minimizon problemin e "përzgjedhjes së kredimarrësve të gabuar" dhe mund

të ulë koston e kreditimit për një kreditor të mirë;

· Rrit aksesin e personave të ndryshëm fizikë apo juridikë në kredimarrje dhe

për rrjedhojë rrit nivelin e kredive të subjektit/bankës;

· Duke e ndërthurur informacionin nga regjistri në vlerësimin me pikë të çdo

kredimarrësi, ndikon në uljen e kostove operacionale dhe për rrjedhojë rritjen

e përfitueshmërisë.

III. REZULTATET E MARRA NGA ANALIZA

Disa pyetjeve kërkimore të situatës së bankave të nivelit të dytë të cilat i japin

përgjigje pyetjes të ngritur më sipër që do na ndihmojnë në punën tonë që synonin

të nxjerr në pah problematikat me të cilat ndeshen bankat gjatë procesit të kreditimit

si dhe masat për planifikimin që do ndërrmirren në të ardhmen për menaxhimin sa

më të mirë të situatave jo të pëlqyeshme. Rrjedhimisht, u pa me vend të

realizoheshin intervista për të kuptuar rolin e të tilla sistemeve në bankat që

operojnë në sistemin bankar shqiptar, dhe praktika të tjera të ndjekura nga bankat,

në kushtet kur kreditimi po rritej me ritme të shpejta dhe menjehere me ardhjen e

krizës se 2008 në Shqipëri, kreditimi filloi të ulej në mënyre drastike dhe kreditë e

këqija të rriten me ritme të shpejta.

A përdorin bankat programe apo sisteme software për vlerësimin e klienteve

apo bizneseve?

Bankat nuk përdorin sisteme software të mirëfillta vlerësimi për klientët (me

përjashtime të vogla), por shumica e tyre kanë ndërmarrë hapa në drejtim të

përgatitjes të disa modeleve për vlerësimet e klientëve, përpara se të japin kredinë.

Këto modele vlerësimi janë të organizuara në Excel apo Access dhe shërbejnë më

tepër si pika orientimi për specialistët e kredisë dhe komitetet e kredisë që duhet të

marrin vendimin nëse do ta miratojnë një kredi apo jo. Vetëm dy banka janë të

pajisura me sisteme software për vlerësimin e huamarrësve, por ato ende i përdorin

këto sisteme thjesht si këshillues të analistëve të kredisë, dhe jo si vendimmarrës

apo përcaktues në proçesin e miratimit të kredisë.Kjo dukuri vjen si pasojë e faktit

se bankat nuk mund t'u besojnë rezultateve të gjeneruara nga sistemi për shkak të

mungesës së besimit apo vërtetësisë në të dhënat që i jepen këtyre sistemeve.

A janë të dhënat e mbledhura në mënyrë të saktë dhe kanë besushmëri për

të gjeneruar modele të ndryshme që të vijne në ndihmë për bazën e klientëve

kreditues?

Duhet të ndërtohen këto sisteme të pështatura me shumë elementë specifikë (për

shembull, peshat që i jepen në vlerësim industrisë ku operon biznesi) me kushtet e

ekonomisë shqiptare pasi ato janë të përshtatura me kushtet e vendit ku operon

Banka mëmë.

A eksiston nga bankat një orvajtje, nje objektiv i vënë nga Bordet drejtuese

për të mundur të krijoje vetë apo të huazojë nga Banka mëmë modele

vlerësimi për klientët për minimizim e rriskut në sektorin bankar?

Mbi 50% e bankave kanë ndërmarrë hapa konkretë dhe janë munduar të krijojnë

vetë apo të huazojnë nga banka mëmë modele vlerësimi për klientët, me baza

Excel apo Access.Këto modele shërbejnë si baza të dhënash për klientët dhe për

historikun e tyre me bankën, por njëkohësisht mund të gjenerojnë edhe vlerësime

për situatën financiare të klientit dhe aftësinë paguese të tij.Në përgjithësi, modelet

e vlerësimit të përdorura nga bankat analizojnë elementë sasiorë (të ardhurat,

raporte financiare, ekspozimin në sistem, aftësinë paguese të klientit etj), elementë

cilësorë (aftësitë manaxheriale, industrinë ku operon, historikun me bankën,

karakterin etj). Nga shumica e bankave që përdorin modele te ndryshme vleresimi,

i kushtojnë një seksion të veçantë vlerësimit dhe analizës së kolateralit të lënë si

garanci. Si rezultat i kësaj, objektivat kyçe në tranzicion për projektet e reja

ndryshojnë nëpër dimensione të ndryshme. Ka pasur një debat aktiv mbi

marrëdhëniet mes të madhësisë së bankave, pronësisë së bankave dhe kreditimit.

Cila është rruga e përdorur për njohjen e individëve apo bizneseve SME (cfarë lloj

të dhënash në mungesë në nivel kombëtar dhe gjithpërfshirës ?

Deri kohët e fundit bankat janë më të prirura për të financuar SME-të dhe individët,

sepse ato janë më të përshtatshme për t'u angazhuar në kredidhënie

marrëdhënie

16,

një lloj i financimit të bazuar kryesisht në informatat e buta

të

mbledhura nga oficerët e kredisë në mënyrë të vazhdueshme, të personalizuar,

përmes kontakteve të drejtpërdrejta me individët dhe bizneset si edhe kontakteve

me komunitetin lokal në të cilin ata jetojnë/punojnë. Këto janë parë si rrugët që

ndihmojnë në njohjen e klientëve, aplikues për kredi

në mungesë të të dhënave

të tjera që mund të zotërohen në nivel kombëtar dhe gjithëpërfshirës.Pra ka

konsumatorë të cilët nuk trajtohen si klientë pasi ata nuk janë të përfshirë me anë

Berger, Kayshap, dhe Scalise, 1995; Keeton, 1995

Te dhena te mbledhura ne menyre periodike dhe te vazhdueshme per te ndjekur konsumatorin dhe per ti bere ne cdo

moment nje vleresim sa me real

Berger dhe Udell, 1996, dhe Strahan dhe Ëeston, 1996, studimet e rasteve për vendet në zhvillim

të informacionit të tyre në bazën e klientëve që tashmë kanë një sasi dokumentash

dhe janë të identifikuar

Duke iu referuar zhvillimit të sistemit bankar dhe ekonomisë në Shqipëri, një

rëndësi të veçantë vit pas viti merr vendosja e standardeve më të larta për të

demonstruar efektet në lidhje me zgjerimin e tregut dhe ristrukturimet e

suksesshme.Por një boshllëk në marrjen e të dhënave të sakta çon në një

informacion dhe një vendimarrje jo të saktë ndërkohë që ndryshimet në ambjentin

e biznesit të kredidhënies ndryshon për cdo ditë. Si rrjedhim krijimi i një SIK do jetë

në gjendje që me mbledhjen dhe analizimin e të dhënave të duhura të arrijë të

krijojë një standard të domosdoshëm në sektorin e kredidhënies për individët dhe

bizneset.

Në kushtet e Shqipëris, PK si një produkt i SIK do të jetë i dizenjuar për të ndihmuar

në menaxhimin e rreziqeve të kredidhënies, si edhe në fusha të tjera. Ai do të

bazohet në një algoritëm që parashikon klasifikimin e aplikantit në të ardhmen si

riskun e keq dhe të mirë të kredive duke njohur profilin e subjektit i cili i përket një

mase homogjene të popullatës. Algoritmi derivon në përdorimin e një teknike të

analizës shumëvariabëlshe që lejon identifikimin e karakteristikave të profilit dhe

përcakton peshat për secilin huamarrës duke përcaktuar statusin nëse është mirë

apo jo-mirë. Një kredi është një transaksion ku individi/biznesi merr një sasi parash

dhe angazhohet të kthej shumën e njëjtë në një datë të mëvonshme në një ose më

shumë këste duke shtuar edhe shlyerjen e interesave. Disa subjekte

(individë/biznese) kanë marrë kredi, disa janë refuzuar të tjerë do të aplikojnë në

të ardhmen. Një veçori e subjekteve është homogjeniteti dhe është rrjedhojë e

nevojave të subjekteve për shërbime financiare. Disa nuk shlyejnë kredinë, disa

nuk paguajnë këstet për një periudhe të gjatë duke u bërë subjekt i zyrave të

përmbarimit dhe si rrjedhim në shumicën e rasteve institucionet financiare humbin

efektivitetin në të bërit biznes me klientët dhe si pasojë të tilla kredi quhen kredi të

këqija dhe nga ana tjetër kufizohet mundësia për kredi të reja. Pra këtu shihet dhe

rëndësia e PK me anë të menaxhimit sa më të mirë të të dhënave me anë të

agjensive apo zyrave të të dhënave publike apo private duke e kthyer në një

shërbim shumë të rëndësishëm sot me një ndikim direkt në shëndetin e sektorit

bankar duke reduktuar rrezikun e kreditit e cila, siç u përmend tashmë, mund të

çojë në shfaqjen e rrezikut për bankat. Bankat përdorin informacionin mbi sjelljen e

klientëve të tyre në të kaluarën, në mënyrë që ata mund të parashikojnë sjelljen në

të ardhmen

. Po kështu rëndësia e PK qëndron në disa kolona kryesore si:

1. Të gjithë konsumatorëve dhe bizneseve u jep mundësinë për të krijuar

historinë e tyre të kreditit dhe e përdorin atë si një pasuri në rrugën për të marrë

kredi dhe duke shfrytëzuar shërbime të ndryshme financiare.

2. Institucionet shtetërore/subjekte juridike bëhen më të informuar në lidhje me

nivelin e rrezikut të partnerëve të tyre dhe të klientëve të mundshëm, për të kërkuar

më shumë informacion në lidhje me sjelljet e tyre të shlyerjeve të detyrimeve

financiare.

3. Bankat dhe institucionet financiare janë të mbrojtura nga partnerët/klientët e tyre

jo të mirë.

1. ROLI I PIKËSIMIT TË KREDITIT NË FUSHA TË TJERA

Disa karakteristika krediti që kanë peshën e tyre të rëndësishme në efikasitetin e

modelit , duke iu referuar lidhjeve korrelative me demografine, racën, të ardhurat,

statusin martesor, moshën seksin, të rinj të shtuar në këto popullata respektivisht i

paraqitem më lart.

Pikësimi i Kreditit juaj nënkupton se krediti juaj krahasohet me çdo tjetër nëse

është pikësim mesatar, më i madh apo tjetër rezultat.Të kesh një PK jo të mire, kjo

po që është problem dhe çështja që duhet zgjidhur. PK juaj afekton normën e

interesit të kredisë për shtëpi, kartën tuaj të kreditit, primin që mund të merrni në

sigurimin e jetës apo pronave tuaja. Njerzit që kanë një PK të lartë paguajnë më

pak në Norma interesi për kreditë që ata marrin, e kundërta ndodh me ata

kredimarrës që kanë PK më të ulët. Kur aplikohet për një kredi në shumë të madhe,

këtë e shohim në këndvështrimin e përfitimit financiar Norma më të ulta interesi për

kredinë e marrë: Si një numër treshifror sa më i lartë numri aq më shumë mundësi

konsumatore

Një shembull praktik. Çfarë ndodh kur tre konsumatorë kanë PK të ndryshme dhe

ata aplikojnë për të blerë një makinë me kredi prej $13,000 për 48 muaj?

Miller MJ,2006,

Hulumtimi i kryer në sektorin bankar të 34 ekonomive kombëtare

Tabela 15. Një shembull krahasimi për PK (credit score)

Po e shohim nga ana filozofike.Po ti referohemi një loje fjalësh të ndryshme në

kuptime por në një kuptim tjetër kur përdoren së bashku sa keq është keq, ku nuk

kemi një tavan nga ku s'dalim dot apo një kuti e mbyllur në ditët e sotme ku ritmi i

zhvillimit teknologjik po ecën mjaft shpejt. Ne realisht nuk dimë as sa mirë është

mirë? Pra në realitetin sot për të qënë i mbrojtur nga pyetjet e mësipërme na mbetet

vetem të rendim dhe të adoptojmë, përditësojmë çdo informacion për të patur një

pikësim sa më real.Shërbimet e monitorimit të PK ndjekin dosjen tuaj të kreditit çdo

ditë dhe lajmërojnë sa herë që ka një ndryshim.Herë pas here, ata gjithashtu do

tregojnë rezultatin tuaj të fundit të PK. Shërbimet e monitorimit të kredititofrojnë dy

përfitime primare.

I pari (dhe më i rëndësishëm) përfitim i ofruar nga kreditë është monitorimi i

shërbimeve duke ndihmuar në parandalimin e vjedhjes së identitetit. Hajdutët e

identitetit hapin llogari kreditore nën emra të njerëzve të tjerë.Vjedhjet e identitetit

ndodhin kur dikush përdor informacionin tuaj personal identifikues, si emrin tuaj,

numrin e Sigurimit Social, SIN apo numrin e kartës së krediti , pa lejen tuaj, për

të kryer mashtrime ose krime të tjera. Kur identiteti i një hajduti përpiqet për të hapur

një llogari të re krediti nën emrin tuaj, një hetim i kredisë do të jetë postuar në të

paktën një nga tre zyrat e kreditimit kryesor. Shërbimet e monitorimit të PK

lajmërojnë Brenda 24 orëve për çdo ndryshim në raportin tuaj të kreditit, duke

përfshirë edhe këto kërkesa apo hetime të fundit mbi kreditin tuaj.

Përfitimi dytësor i shërbimeve të monitorimit të kreditit është se ata qëndrojnë në

krye të rezultatit tuaj të kreditit. Kjo do të thotë se gjithmonë do të dini gjendjen tuaj

të kreditit, e cila është e rëndësishme nëse doni të aplikoni për një kartë krediti të

re, hua ose llogari të tjera të kredisë.

2. AVANTAZHET E PËRDORIMIT TË MPK.

Proçes efektiv vendimmarrje që siguron saktësinë e lartë parashikuese për

të mbështetur vendim-marrjet për kreditë.

Proçesi i vendimmarrjes objektive ndalon efektin e qëndrimit personal.

Proçesi i vendimmarrjes automatike që redukton kohën dhe koston për t'u

marrë me raste të kreditimit masiv.

Proçes vendimmarrje efikas lejon ekspertët e kreditit të përqëndrohemi në

vështirësitë individuale dhe raste të rëndësishme të kredisë.Megjithatë, ka

disa kufizime që janë të pranishme në metodat empirike të PK.

Disa modele nuk janë transparente, ata nuk mund të kuptohën nga personat

në mënyrë eksplicite.Nëse MPK janë të arsyeshme, kjo është shpesh e

dyshimtë.Ky kufizim pengon aplikimet e saj mbi kreditë me sasi të madhe të

parave.Sjelljet kanë ndikim të rëndësishëm negativ.Shpjegimet duhet të

bëhet në vendimet e rëndësishme të lidhur me to.

Disa teknika modelesh janë të mira në trajtimin e karakteristikave sasiore,

por karakteristikat cilësore nuk mund të shpjegohen në mënyrë të

përshtatshme. Për shembull, analiza diskriminante mund të prodhojë

marrëdhëniet në mes raporteve financiare dhe rreziqeve të përcaktuara, por

menaxhimi i cilësisë, pozicioni në treg nuk mund të analizohet nga ana

sasiore .Vetëm përmes ekspertëve me përvojë mund të gjykojmë.

Karakteristikat që mishërohen nga një model empirik shpesh pasqyrojnë të

dhënat historike në lidhje me një rrezik.Kjo analizë shpesh mungon në

konsideratat e perspektivës, e cila është shumë e rëndësishëm për kreditë

e biznesit.

Tjetër rëndësi ka informacioni i ardhshëm dhe orientimi më të si trendi i

tregut, si dhe situata ekonomike në të ardhmen. Këto mund të vlerësohen

nga ekspertët apo mjete të tjera të analizës. Vlerësimet e tyre kanë qënë

përfshirë rrallë në modelet empirike të PK. Prandaj, PK nuk mund të

garantojë ecurinë e saktë të një përdoruesi të kredisë. Në praktikë zgjerimi i

aplikimit të kredisë në lidhje me të falimentuarit është shkaktuar nga faktorët

që dalin pasi kredia është dhënë.

Këto cilësi të MPK-së shtrojnë një pyetje: A mundet që analiza individuale e

ekspertëve të zëvendësohet nga modelet empirike? Ekspertët janë të mirë në

analizimin e pastrukturuar të informacionit dhe më fleksibël në përshtatjen me

kushtet e ndryshme. Modelet kanë aftësinë për të trajtuar rastet në një numër të

madh në mënyrë efikase dhe të qëndrueshme.

3. E ARDHMJA DHE MJEDISI AKTUAL I PIKËSIMIT TË KREDITIT

Mjedisi i industrisë së kreditit, konkurrenca në rritje, kufijtë dhe presioni për

kënaqësinë e konsumatorit kanë vendosur teknika moderne modelesh për tu bërë

ballë këtyre sfidave. Prioritetet për shërbimet e kreditit sot janë teknikat e

avancuara të MPK që luajnë një rol për të ndihmuar vendim-marrjet e kreditit. Kjo

domosdoshmëri mund të njihen në vijim si Kanalet online të Kreditimit. Kreditimi

kërkon vendime të shpejta. Shërbimet e reja, zgjidhjet në institucionet financiare

koherente ofrojnë shërbime financiare në shumë degë, Call Center, internet dhe

komunikimin në celular për konsumatorët. Bankat dhe të tjera organizatat të

shërbimeve financiare e kanë kuptuar se kanali i tyre në internet do të thotë shtimi

i kërkesa për shërbimet e tyre. Sfida për vendim-marrësit mbetet gjithmonë se sa

mirë shërbejnë në këto kanale dhe sa mirë mbrojnë konsumatorin sot. MPK më të

reja të përdorura sot vijnë përms zhvillimit të një modelimi të ri dhe të fuqishëm dhe

teknikave të eksplorimit të të dhënave (Shembuj: regresioni, GLM, rrjetet nervore,

pema e vendim, analiza clustering, Mars) ku analiza statistikore nuk është më e

kufizuar në atë që mund të bëni me laps dhe letër, ose database, me analiza

multivariate me sasi të madhe të të dhënave dhe variablash të shumtë (analizimi i

variablave të shumtë në të njëjtën kohë në vend të një ose dy në një kohë si edhe

përdorimi i një sasie më të madhe të të dhënave), pasi ka një përparim të shpejtë

të pushtetit të informatikës dhe veprim të Ligjit Moore

, përmes disponueshmëris

Ligji i Moore është vëzhgimi empirik që tregon se dendësia e tranzitorit në një mikroprocesor dyfishohet çdo 18-24 muaj.

Pavarësisht nga çështjet e konsumit të energjisë, si dhe parashikimet e përsëritura në fund të saj, ligji i Moore është ende në

fuqi. Me përfundimin e shkallës të frekuencave, këto transistorë shtesë (të cilat nuk janë më të përdorura për shkallën e

frekuencës) mund të përdoret për të shtuar ekstra hardware për paralelizëm.

së gamës së gjerë të të dhënave nga burimet e brendshme dhe të jashtme, dhe

përdorimit të Data Mining

IV.KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

1. PËRMBLEDHJE E PUNIMIT.

Regjistri Kredive në Shqipëri ka treguar efikasitetin e tij, por zhvillimet sjellin në dritë

nevojën për krijimin e SIK sipas eksperiencave që kanë vendet e zhvilluara. SIK

merr rëndësi pasi grumbullon gjithë të dhënat publike dhe përmes përdorimit të

sistemeve të PK dhe modeleve statistikore të ndryshme gjeneron krijimin e një

historie për konsumatorët individë apo biznese bazuar në të dhëna të sigurta dhe

të besueshme. Krijimi i këtij SIK për të gjeneruar raporte të ndryshme duke iu

referuar të gjithë informacionit të shkëmbyer midis gjithë institucioneve është

shumë e rëndësishme pasi e vendos klientin në një renditje në bazë të të gjithë

informacionit që është duke i dhënë mundësitë për tu diferencuar nga të tjerët në

norma interesi, çmime dhe kushte për të gjitha kreditë apo shërbimet që ai mund

të marrë në të ardhmen.Në ditët e sotme SIK të kanë një përdorim të madh si në

tregun bankar, tregun e sigurimeve, tregun e punës dhe në tregëti përmes krijimit

të besimit mes partnerëve në biznes duke iu referuar PK të tyre.

PK është e qartë që është një mënyrë sasiore për të vlerësuar rrezikun e shlyerjes

së një huamarrje. Një "scorecard klasik" cakton pikët në variablat e një aplikanti për

kredi dhe gjithashtu dhe mbledh këtë numër pikësh, sa më i madh ky numër më

pak risk për këtë lloj aplikanti.Pikët e një " scorecard klasik" janë derivuar nga një

analizë e ekperiencës ose e të dhënave.Eksperienca në vendet më të ardhura të

larta tregojnë që pikësimi pikërisht përdoret për t'u ardhur në ndihmë një mase të

konsiderueshme të popullatës ndërkohë rrit dhe fitimin e saj.Duke iu referuar

parashikimeve dhe analizave të ndryshme të përftuara pjesë përbërëse e zbatimit

të politikave ekonomike, vlerësimi i ecurisë së këtyre modeleve është pjesë e një

proçesi mjaft të rëndësishëm.Një rezultat PK është një përfaqësim numerik i

aftësisë së një individi për të menaxhuar kredi financiare në mënyrë të

përgjegjshme. Rezultati gjithashtu pasqyron rrezikun që një institucioni financiar

Data mining është një proçes që përdor teknika parashikuese modelimi për të analizuar sasi të mëdha të të dhënave të

brendshme dhe të jashtme, në mënyrë për të zhbllokuar marrëdhëniet e panjohura më parë kuptimplote të biznesit

mund të marrë në qoftë se ajo shtrihet ne kredi shtesë në formën e një linje

kredie.Të dhënat për konsumatorin janë të hedhur në tabela bazuar tek një formulë

që mund të përfshij borxhin e përgjithshëm të papaguar, vjetërsinë/moshën e

llogarive të kreditit, llojin e llogarive, numrin e pagesat me vonesë, kërkesat e

kohëve të fundit për krediti dhe peshën e pagesave të prapambetura.

Rezultatet e PK janë një nga komponentët më të rëndësishëm të financave

personale të konsumatorit. Kjo dikton sasinë e kredisë që do të mund të jap

huadhënësi si edhe normën e interesit. Me fjalë të tjera , PK mund t'iu kushtojë një

pasuri ose e thënë ndryshe do të iu shpëtojë mijëra dollarë në varësi se sa i mirë

është ky PK. Huadhënësit potencial dhe huamarrësit e bazojnë vendimin e tyre

për të dhënë apo për të mohuar këtë kredi në varësi të PK.

Një PK e mire mund të konsiderohet një aset financiar, pasi ul kostot e të bërit

biznes. Kështu që shtrohet një problem në formën e një misioni.Të krijohet një

zgjidhje inovative për të ndihmuar institucionet financiare, jo-tradicionale dhe

asetet e tyre në mënyrë sa më të lehtë dhe të moderosh të ardhurat individuale

që shërbejnë për të ndërtuar kredibilitetin konsumatorë në qasjen financiare në

mënyrë që të rriten bizneset e tyre ose asetet personale.Marrja kredi e

konsumatorëve, për sigurim strehimi, shërbimet bazë të shërbimeve, dhe madje

edhe punësimi është përcaktuar gjithnjë nga të dhënat e centralizuara të historisë

së kreditit dhe interpretimeve të automatizuara të këtyre shërbimeve.Historitë e

kreditit në një formë apo një tjetër kanë qënë prej kohësh një faktor i rëndësishëm

në marrjen e vendimeve në zgjerimin ose mohimin e një kredie për konsumatorët.

Kohët e fundit, modelet kompjuterike janë zhvilluar për të kryer vlerësime të tilla.

Këto modele prodhojnë rezultatet numerike të PK që funksionojnë si një version i

një historie të kërkuesit të kredisë për të lehtësuar veprimet të shpejta të kreditit.

Huadhënësit shqyrtojë historitë e kreditit për të vlerësuar llogaritë ekzistuese të

kreditit, dhe përdorin informacionin për të ndryshuar kufijtë e kreditit, normat e

interesit, ose kushtet e tjera në këto llogari.

Përveç huadhënësit, pronarët potencial dhe punëdhënësit mund të shqyrtojë

historitë e kreditit apo PK. Pronarët mund ta bëjë këtë për të përcaktuar nëse

qeramarrësit potencialë do të paguajnë qiranë e tyre në kohën e

duhur.Punëdhënësit mund të shqyrtojnë këtë informacion gjatë proçesit të

punësimit, veçanërisht për pozitat ku punonjësit janë përgjegjës për trajtimin e

shumave të mëdha të parave.Ofruesit e shërbimeve, telefon në shtëpi, dhe

telefonin celular, ofruesit e shërbimit gjithashtu mund të kërkojnë një raport krediti

ose PK për të vendosur nëse ia vlen për të ofruar shërbim për konsumatorët.

Kompanitë e sigurimeve kanë filluar gjithashtu përdorimin e PK që rrjedh nga

historia e kreditit.

Një nga çështjet kryesore të ngritura nga teknologjia për data mining nuk është

biznesi apo teknologjia, por ana sociale. Kjo është çështja e privatësisë

individuale.Data mining/database bën të mundur analizimin e transaksioneve rutinë

të biznesit duke grumbulluar pak nga pak një sasi të konsiderueshme të

informacionit në lidhje me blerjet për individët shprehitë dhe preferencat e tyre. Një

tjetër çështje është ajo e integritetit të të dhënave. Në mënyrë të qartë, analiza e të

dhënave mund të jetë aq e mirë sa të dhënat e analizuara janë. Një sfidë kryesore

është zbatimi integrues i të dhënave kontradiktore ose të tepërta nga burime të

ndryshme.Për shembull, një bankë mund të mbajë kartat e kreditit llogaritë në disa

baza të dhënash të ndryshme. Adresat (ose edhe emrat) të një klienti të rregullt

mund të jetë i ndryshëm në secilin database Softwaret duhet të përkthejnë të

dhënat nga një sistem në tjetrin dhe të zgjidhin adresën hyrëse në fund. Një çështje

e debatuar teknike është nëse është më mirë për të ngritur një strukturë të bazës

së të dhënave relacionale ose një shumë-dimensionale. Në një strukturë

relacionale, të dhënat janë ruajtur në tabela, duke lejuar pyetjet ad hoc. Në një

strukturë shumë-dimensionale, grupe të të dhënave janë rregulluar në vargje, me

bashkësi të krijuara sipas kategorisë. Ndërsa strukturat shumë-dimensionale

lehtësojnë data mining. Strukturat relacionale deri tani kanë funksionuar më mirë

në mjediset klient / server. Me shpërthimin e internetit, bota po bëhet një ambient i

madh klient / server.

Së fundi, është çështja e kostos, ndërsa kostot e sistemeve hardware kanë rënë

në mënyrë të shpejtë brenda pesë viteve të fundit, të dhënat e data mining priren

të jenë të vetë-përforcuara. Sa më e fuqishme pyetja në data mining, aq më i

madh shërbimi i informacionit të mbledhur nga të dhënat, dhe aq më i madh

presioni për të rritur sasinë e të dhënave duke mbledhur dhe ruajtur, gjë që rrit

presionin për më shpejtësi neë pyetjet e bëra, sisteme më të shpejta, të cilat janë

më të shtrenjta.

Kredia konsumatore mund të kuptohet si një formë e tregtisë ku një person merr

para për të paguar, mallra ose shërbime në të ardhmen, duke shtuar një premium

(interes) të vlerës origjinale

.Aktualisht, kredia konsumatore është një industri e

madhe që vepron në mbarë botën.Shitësit më të mëdhej nxisin shitjet e tyre, duke

furnizuar me kredi konsumatorët. Kompanitë e automobilave, bankat dhe segmente

të tjera shfrytëzojnë linjat e kredisë konsumatore si një alternativë shtesë për të

krijuar fitim.Në anën tjetër, kredia konsumatore injekton burimet në ekonomi, duke

lejuar prodhimin dhe zgjerimi e ekonomise së një vendi, duke çuar në zhvillimin e

kombit

.Sipas

"në qoftë se krediti mund të përkufizohet si pritje e marrjes së

një shume parash në një periudhë të dhënë, atëherë rreziku i kredisë është një

shans që kjo shpresa të përmbushet.Kriteret e ndryshme të vlerësimit të

performancës dhe teknika të ndryshme statistikore, të cilat përdoren veçanërisht

në sektorin e financës dhe bankave për vlerësimin për kredi janë të ndryshme.Disa

përjashtojnë gjykimin personal.Disa të tjera përdorin sistemet e PK që janë thjesht

sisteme numerike,dhe vendimi do të merret, në varësi të pikësimit total të

aplikantitit që kërkon kredi, ndërsa në gjykimin personal të oficerit të kredisë

vendimi për marrjen e kredisë nga aplikanti varet nga gjykimi i oficerit të kredisë,

përvoja personale dhe çështje të tjera kulturore, të cilat ndryshojnë nga tregu në

treg (shteti në shtet). Megjithatë nuk ka një proçedurë ideale modeli të PK

sepse

ajo çfarë pritet varet nga cilësia e të dhënave , tiparet e aplikimit, shkalla në të cilën

është e mundur të segmentohen në klasa duke përdorur ato tipare dhe klasifikime,

etj.Këto teknika statistikore ndihmojnë vendimmarrësit e kreditit për të parashikur

konsumatorët aktualisht në banka si kredimarrës të mirë dhe kredimarrës të këqinj

në bazë të atributeve të tyre dhe informacionit për kredi të mbledhur .Këto kritere

të vlerësimit të performancës ndihmon në zgjedhjen e modelit më të mirë të bazuar

në qëllimet dhe objektivat e vendosura.Teknikat e PK janë një mjet i dobishëm, i

cili duhet të ndihmojë bankat të kontrollojë risqet. Zhvillimet e PK dhe aplikimet

vazhdojnë të zgjerohen në fusha të ndryshme veçanërisht në sektorin e financës

dhe bankave. Gjithashtu, përdorimi i metodave hibride, ofron një rrugë premtuese

për klasifikimin e aftësitë parashikuese më të mirë.

Santos, 2000: 15

Lewis, 1992: 2

Caouette et al. 2000: 1,

Hand Henley(1997, p.535

Duke iu referuar këtyre përfundimeve të rëndësishme të PK në jetën e përditshme

të çdo konsumatori, kaq e prekshme nga ana ekonomike (financiare) shtrohet një

detyrë se si mund ta përdorin konsumatorët shqiptarë, ta njohim, të edukohen për

tu orientuar sa më mirë në këtë realitet me këtë teknologji të zhvilluar dhe me një

sasi të madhe informacioni ku duhet të bëjmë selektimin e nevojshëm. Në këto

kushte krijimi i këtij SIK që përcakton PK përvec rregjistrit të kredive që tashmë

është krijuar që në vitin 2008 dhe funksionon në Shqipëri ka ardhur koha për të

pasur këtë aksesushmëri konsumatore dhe në një rreth më të gjerë

konsumatorësh. Kështu rekomandohet që në një periudhë afat-mesme (të shkurtër

1-5 vjet të jetë implementuar ky SIK i cili do të sigurojë një impakt të madh në gjithë

ekonominë, kjo vjen nga eksperienca e vendeve të zhvilluara. PK dhe rapori i

kreditit janë vitale për të gjithë konsumatorët. Të pasurit e një PK të mirë është

vitale. Eshtë një ndihmë jo vetëm nga ana financiare por dhe një armë që ndërtohet

nga besimi konsumator i cili është aseti më më i fuqishëm sot. Kreditimi i individëve

dhe mikro- ndërmarrjeve, varet nga marrëdhëniet ekzistuese të klientit me bankën,

si dhe nga historia e kaluar e kredive.

Me rritjen e numrit të produkteve të kredisë në botë dhe paralelisht me rritjen e

kërkesës për kredi nga ana e personave fizikë dhe juridikë, filluan të shfaqeshin

problemet e para në formën e vonesave në shlyerjen e kësteve deri në mosshlyerje

të plotë të kredive.Numri i klientëve të tillë filloi të rritej gjithnjë e më shumë, por

njëkohësisht, mungonte informacioni i plotë dhe i saktë mbi ecurinë e tyre në

sistemin bankar apo financiar. Nisur nga nevoja për të shmangur mungesën e

informacionit në kredidhënie si dhe për ta përqëndruar këtë informacion e për ta

rimarrë atë të përmbledhur, u krijuan regjistrat e kredive.

Në mungesë të një SIK, shumë Banka kanë krijuar mekanizma informalë që të

përftojnë informacion për huamarrësit më të vegjël, përfshirë konsultimin me

huadhënësit e tjerë. Për të kredituar individët, shumë Banka i mbështetin vendimet

për kreditim te verifikimi i të ardhurave të huamarrësve, kryesisht nëpërmjet

dokumenteve të punësimit, dhe verifikimit pranë punëdhënësve. Gjithashtu,

marrëdhëniet ekzistuese me klientët nëpërmjet produkteve jo të kreditit (psh:

llogarive të depozitave bankare) përdoren në disa raste si një mekanizëm për të

përcaktuar dhe verifikuar klientët e mundshëm.Kjo shtron nevojën e përdorjes të

çdo faktori që është prezent, si të rëndësishëm për një vendim për dhënie kredie.

SIK për kredidhënien mund të jetë një mënyrë e efektshme për të plotësuar

boshllëkun përsa i përket informacionit për huamarrësit.

2. NDIHMESA PËR KËRKIME NË TË ARDHMEN

Ky punim trajton një numër drejtimesh për kërkime në të ardhmen, pasi ka

shqyrtuar një sasi të madhe të literaturës mbi SIK ka konstatuar se :

Se pari, mungesa e informacionit jo vetëm shqiptar por dhe atij botëror mbi metodat

dhe përdorimin e PK.Një nga arsyet pse bankat nuk mund publikojnë listën e tyre

të variablave të rëndësishëm mund tëjetë përshkak të imazhit të tyre tëtregut ose

për shkak të etikës.

Kjo ka pasoja të rëndësishme për politikat e bankave dhe për sistemin bankar në

tërësi.

Së dyti teknologjia ka ndikimet e veta për proçedurat e reja të modelimit, por në

ndryshimin teknologjik, mjedisi ndikon në modelet e shpenzimeve të konsumiatorit

dhe llojet e kredive që ata mund të dëshirojnë të fitojnë, dhe për rrjedhojë mund të

krijohen lloje të kredive që mund të jenë subjekte të pacaktuara.

Së treti, nevoitet për të qënë me inovativ në përdorimin e variablave të

rëndësishëm si socialë, dhe në ndryshimin e kushteve ekonomike në modelimin e

proçedurave të PK për këta konsumatorë apo klientë.

Së katërti, hulumtimi duhet të fokusohet më shumë në kohën e mospagimit brenda

afatit të kredisë, dhe të dihet të bëhet dallimi ndërmjet paguesit të ngadaltë,

paguesit të përhershëm dhe atij të ndërmjetëm.

Së pesti, në të ardhmen duhet të përfshihen në proçedurat e modelimit dhe aspekti

i serive kohore , Kështu që tendencat e ndikimit të ndryshueshëm mund të

parashikohen. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për kreditë me periudhë më

të gjatë, e cila ka të ngjarë të jetë e lidhur me atribute të ndryshme nga ato të

kredive të shkurtra në një mjedis ekonomik dhe social që ndryshon me shpejtësi.

3. KUFIZIMET E PUNIMIT

Realizimi i këtij punimi pati disa kufizime. Ndër të cilat mund të përmendim:

Së pari, vërtetësia e të dhënave dhe mungesa tyre. Pothuaj çdo studim që bazohet

mbi të dhëna të marra nga institucione të ndryshme në Shqipëri ka probleme. Jo

vetëm që informacioni mungon, po dhe saktësia e tyre lë për të dëshiruar, ndërkohë

që kemi të bëjmë me të dhëna të sistemit bankar ku dhe saktësia duhet të jetë më

e lartë.Vihet re ashtu sikundër dhe unë e kam cituar në brendësi të punimit që për

të njëjtin tregues kemi të dhëna të ndryshme në vite të ndryshme, si në raportet e

mbikëqyrjes bankare, dhe në raportet e Ministrisë së Financave, të cilat të jepnin

idenë e njëlloj rregullimi me qëllim që edhe ecuria e treguesve të dukej ajo që donin

këto institucione. Burimet e tjera kishin ndryshime edhe më të mëdha.

Së dyti, koherenca e të dhënave.Vlerësimet vjetore të Bankës Qëndrore apo dhe

të institucioneve të tjera mbi gjendjen e sistemit bankar bëhen me shumë vonesë.

Prandaj dhe ky punim në disa raste e reflekton një gjë të tillë.

Së treti, natyra e të dhënave (për bankë dhe në vite) për vlerësimin e regresioneve

të kufizonte në marrjen e variablave kontrollues, edhe pse përgjithësisht rezultatet

nuk ndryshonin shumë nga prania e tyre.Kufizimet e modelit te pikesimit te kreditit

duhet gjithashtu të theksohen. Një nga problemet më të mëdha që mund të lindin

per të ndërtuar një model pikesimi krediti është se modeli mund të ndërtohet duke

përdorur një mostër të njëanshëm të konsumatorëve dhe klientëve të cilët kanë

marre kredi [Hand, 2001]. Kjo mund të ndodhë për shkak se aplikantët (dmth,

klientët potencial) të cilët janë refuzuar nuk do të përfshihen në të dhënat për

ndërtimin e modelit. Prandaj, mostra do të jetë e njëanshme, se konsumatorë të

mire janë të përfaqësuara se tepërmi. Modeli i pikesimit te kreditit ndërtohet duke

përdorur mostren qe mund të perfaqesoje me mire popullsinë nga të dhënat e

përdorura për të ndërtuar modelin. Problemi i dytë që mund të lind kur ndërtohet

modeli per pikesimin e kreditit është ndryshimi i modeleve me kalimin e kohës.

Supozimi kryesor për çdo modelimin parashikuese është se e kaluara mund të

parashikojë të ardhmen [Berry dhe Linoff, 2000].Në pikesimin e kreditit, kjo do të

thotë se karakteristikat e aplikantëve të fundit që kanë qene klasifikuar si të mirë

apo kreditorë te keq mund të përdoren për të parashikuar statusin e kreditit të

aplikantëve të rinj.Ndonjëherë, tendenca për shpërndarjen e karakteristikave për të

ndryshuar me kalimin e kohës është në mënyrë kaq të shpejtë sa kërkon

perditesime te vazhdueshme të modelit te pikesimit te kreditit.Një nga pasojat e

pikesimit te kreditit është mundësia që cdo risi eshte e lidhur me teknologjine duke

zvogëluar nevojën për gjykim të kujdesshme dhe nevojën për të ushtruar njohuritë

në raste të veçanta. Në raste të tjera, mundet pa dashje të aplikojnë më shumë

burime se eshte e nevojshme për të mundësuar të gjithë portofolin. Kjo mund të

coje në rrezikun e një vetë-përmbushje te profecisë [Lucas, 2002.] Në SHBA, një

industri e re ka lindur dhe eshte përkushtuar për të ndihmuar huamarrësit për të

përmirësuar pikesimin e kreditit [Timmons, 2002] nga financat në vend se duke iu

bindur rregullit të thjeshtë: të paguani faturat në kohë për të mbajtur të ulët borxhin

tuaj. Pavarësisht nga kufizimet e modeleve te pikesimit te kreditit, nuk ka dyshim

që pikesimi i kreditit do të vazhdojë të jetë një mjet i rëndësishëm në parashikimin

e rrezikut të kredisë në kreditimin e konsumatorit. Është evidente që organizatat

përdorin pikesimin e kreditit në mënyrë të përshtatshme per të fituar avantazh të

rëndësishëm strategjik dhe avantazh konkurrues mbi rivalët e tyre. Nga një

perspektivë e menaxhimit, vlen të përmendet se pikesimi i kreditit ka përfitimet e

mëposhtme: (1) redukton subjektivitetin dhe rrit objektivitetin në vlerësimin e riskut,

(2) rrit vlerësimin e rrezikut me shpejt dhe ne menyre te qendrueshme. (3)

automatizimin e mundshëm te procesit të vlerësimit të rrezikut, (4) redukton kostot

e vlerësimit të riskut, (5) alokon më mirë burimet, (6) përcakton më mirë normën e

interesit, kohëzgjatjen e huasë, shumen e kredisë, etj, (7) menaxhon më mirë

rrezikun, (8) mbledh më mirë / rishikon strategjinë, dhe (9) zhvillon mundësinë e

tregjeve jo-tradicionale.Shpresohet që ky dokument mund të jape një kontribut në

literaturën e pikesimit te kreditit.Data mining ka fituar vëmendjen e përhapur dhe

popullaritet në rritje në botën tregtare. Përveç pikesimit te kreditit, ka aplikime të

tjera të mundshme te data mining për bizneset. Për shembull, data mining mund

të përdoren për:(1) të kryejë modelim për të identifikuar konsumatorët të cilët janë

të perzgjedhur, (2) të ndërtoje modele të zbulimit të mashtrimit për të dhënë sinjale

paralajmëruese të hershme të transaksioneve të mundshme mashtruese, (3) të

kuptojë konsumatorët dhe klientët më të mirë (4) segmentizoje konsumatorët

(p.sh., nëpërmjet grupimeve), ose (5) të ndërtoje modele të parashikimit te

mundësivë te blerjes së produkteve apo shërbimeve të caktuara në mënyrë që të

lehtësojë ne procesin e shitjes

4. REZULTATET E PUNIMIT, KONTRIBUTI NË ZHVILLIMIN E TEORISË DHE

PRAKTIKËS

Besimi, kërkesë thelbësore e ekzistencës së bankave, përcakton zhvillimin e

bankave të veçanta dhe sistemit bankar në tërësi.Besimi i konsumatorëve për çdo

bankë ndryshon dhe është e kombinuar me ndryshimin e njohurive të njerëzve për

të ardhmen e pasigurt.

Banka Qëndrore ka ndër përgjegjësit e saj të trajtojë problemet aktuale ose

potenciale në sistemin bankar që ajo mbikëqyr dhe kjo në bashkëpunim me bankat

e nivelit të dytë si dhe aktorët e tjerë potencialë. Funksione të tjera të Bankës

Qëndrore janë për të rritur besimin e njerëzve në sistemin bankar dhe për të ruajtur

vlerën e monedhës LEK dhe stabilitetin financiar.

Për të arritur këtë propozohet një qasje multi-nivelesh duke u fokusuar në:

1. Edukimin e konsumatorit në lidhje me rolin e PK në zonat gjithëpërfshirëse

;

2. Avancimin e zgjidhjeve të industrisë që përdorin të dhëna alternative

financiare për të reduktuar efektet e pajustifikuar të dosjeve të kreditit të

"holla"

për qasje më të favorshme;Shtimi i bazës konsumatore huamarrëse.

3. Shqyrtimi i masave ligjore për të parandaluar përdorimin e papërshtatshëm

të PK për të kufizuar aksesin ekonomik të komuniteteve të kreditit të " hollë"

Së pari, në drejtim të edukimit të konsumatorit në lidhje me rolin e PK, inkurajon

zhvillimin e programeve në terren dhe materialeve arsimore për të informuar

individët me kredi të "hollë",veçanërisht ata me të ardhurat të ulta në lidhje me PK

dhe përdorimin e PK në zonat gjithëpërfshirëse që individët të informuhen për të

ndërtuar rezultatet e tyre të kreditit, si dhe për shumë komunitete ku ka mundësi që

individët të informuar mund të jene gati për të filluar proçesin e zhvillimit t mund të

marrin për të mbrojtur dhe kreditit në dosjet e tyre të kreditit.Ndërgjegjësimi mbi

këto çështje lejon individët të bëjnë zgjedhje të informuara të tregut, si dhe për të

kërkuar nga punëdhënësit, bankierët, kompanitë e sigurimeve, e të tjerë që të mos

i paragjykojnë ata përmes konceptit të kredive të "holla" kur nuk kanë një historik

krediti.

Së dyti, në nivelin e industrisë private, ka përpjekje aktuale për zhvillimin jo-

tradicional të PK me formulat dhe metodat e matjes për historinë e konsumatoreve

me kredi të "hollë". Një numër i ofruesve kanë filluar eksperimente me qasje që do

të masin rezultatet e kreditit duke iu referuar performancës së kreditimit tradicional

Zona të pa njohura me teknikën e PK

Mungesa e informacionit te personave te cilet per momentin ndodhen jashte sistemit kreditues por mund te kene

probabilitetin te jene kredimarres te ardhshem të mirë ose jo të mirë .

dhe tregjeve të kredive, por edhe bazuar në faktorë të tillë si historitë e pagesave

për kompanitë e shërbimeve utilitare.Tregon se përdorimi i mjeteve matëse të tilla,

do të rritet më tepër se kufizimi i aksesit në personat me kredi të "hollë" me mundësi

më të favorshme. Është shumë i nevojshëm bashkëpunimi mes ofruesve të PK dhe

kompanive të mëdha të shërbimeve utilitare, ofruesve më të mëdhej të strehimit, si

dhe palëve të interesuara të ngjashme në tregjet e kreditit për të zhvilluar një

paketë të mjeteve matëse alternative që reflektojnë pagesat jashtë kreditimit

tradicional dhe tregjeve të kreditit.

Së treti, në nivel legjislativ dhe rregullator, inkurajohen të merren në konsideratë

nga institucionet shtetërore plotësimi i kuadrit rregullator për përdorimin e PK edhe

jashtë tregjeve të kreditit. Në veçanti, besohet se kufizimet në përdorimin e PK

penalizojnë familjet me historitë e kreditit të "hollë", në mungesë të shumë faktorëve

të rrezikut të shëndoshë empirik. Individët apo bizneset me historitë e kreditit të

"hollë" nuk marrin normat e interesit dhe kushtet për kredit, policat e sigurimit, dhe

shërbimet të tjera me të njëjtin trajtim si ata që kanë rezultate pozitive tradicionale

të krediteve

5. REKOMANDIMET E PUNIMIT

Bazuar në këtë punim dhe konkluzionet e tij, përcjell rekomadimet si më poshtë:

1. Zbatimi i SIK redukton kostot e transaksioneve dhe kostot e huamarrjes sigurisht

në fund të fundit qeveria duhet të kete planifikim te strategjive dhe politikave për të

ndërtuar SIK në Shqipëri dhe për të detyruar institucionet përkatëse që të

raportojnë të dhënat e konsumatorëve në institucionin e SIK dhe kreditimit për të

marrë shërbimet e SIK pasi nga kjo, do të përfitojnë konsumatoret nëpërmjet

normave të interesit me të reduktuara, bankat do të përfitojnë nga reduktimi

asimetrik i informacionit dhe kredive jo-performuese.

2. Duke rritur shkëmbimin e informacionit të kreditit, qasje në informacion duhet të

jenë në dispozicion me shpejt dhe me nje kosto me te ulet te dhënat e marra duke

Historia e pagesave në të kaluarën e një individi për kompanitë e shërbimeve utilitare

lehtësuar ne krijimin e një mjedisi që mbështet më shumë shkembimin e

informacionit konkurrues ndaj institucioneve si financiare dhe jo-financiare duke

pase akses ne raportet e informacionit të kredisë së huamarrësve .

3. Banka Qendrore duhet të rregullojë SIK për të dhënë informacion të kredive për

huamarrësit të cilet mund të rrisin efektivitetin e tyre dhe përfundimisht do të

reduktojne asimetrinë e informacionit, kostot dhe do të përkthehet në përzgjedhjen

negative të reduktuar. Rregullimi nga Banka Qendrore e Shqiperise do te adresojë

çështjet ne vijim

Korniza ligjore. Mjedisi ligjor nuk duhet të pengojnë dhe, në mënyrë ideale

te mbeshtese ne krijimin dhe funksionimin e sistemit te informacionit te

kredise. Saktësia e informacionit të raportuar është nje vlerë, sistemet e

informacionit të kreditit duhet të jene te mbrojtura nga ana ligjore për të

inkurajuar aktivitetet e tyre pa eleminuar stimujt për të ruajtur nje nivel te larte

te saktësisë.

Operacionet. Përdorimet e lejuara të informatave nga sistemet e

informacionit të kreditit duhen kufizuar në mënyrë të qartë, sidomos në lidhje

me informacion me individët Masa duhen të merren për të mbrojtur

informatat që gjenden në sistemin e informacionit të kreditit. Nxitje duhet të

ekzistojnë për të ruajtur integritetin e sistemit ligjor teë databezit.Po kështu

duhet të krijojë stimuj për shërbimeve të informacionit të kreditit për të

mbledhur dhe mirëmbajtur një gamë të gjerë të informacionit për një pjesë

të konsiderueshme të popullsisë.

Politika publike. Kontrollet ligjore mbi llojin e informacionit të mbledhur dhe

të shpërndara nga sistemi I informacionit të krediseë mund të përdoret për

të çuar përpara politikat publike. Kontrollet ligjore mbi llojin e informatave të

mbledhura dhe të shpërndara nga sistemet e informacionit të kreditit mund

të luftojne lloje të caktuara të diskriminimit shoqëror, të tilla si diskriminimi I

racës, gjinisë, fesë, races statusit martesor, përkatësisë politike etj. Nuk

mund të ketë arsye të politikave publike për të kufizuar aftësinë e shërbimeve

të informacionit për të raportuar informacion negativ përtej një periudhe të

caktuar kohore, p.sh. Pesë apo shtatë vjet.

Privatësia. Subjektet e informacionit në sistemet e informacionit të kreditit

duhet të bëhetmbi ekzistencën e sistemeve të tilla dhe, në veçanti, duhet të

njoftohen kur informacione të tilla janë përdorur për vendimet negativ rreth

tyre. Subjekte të informacionit në sistemet e informacionit të kreditit duhet të

jenë në gjendje të ruajnë shërbimin e informacionit të kreditit rreth tyre.

Subjektet e sistemet të informacionit të kreditit duhet të jenë në gjendje për

të kundërshtuar informata të pasakta dhe mekanizma qe duhet të ekzistojnë

që të ketë të tilla aftesi investiguese në mënyrë që gabimet të korrigjohen.

Zbatimi I Mbikëqyrjes. Një përfitim i krijimit të një sistemi informacioni të

kredisë është për të lejuar rregullatorët të vlerësojnë ekspozimin ndaj rrezikut

të një institucioni, duke i dhënë kështu institucionit mjete dhe stimuj për të

realizuar këtë. Sistemet e zbatimit duhet të prodhijne një eficense me

metoda transparente dhe të parashikojë për zgjidhjen dhe funksionimin e

sistemeve të informacionit të kreditit. Metodat si ato jo-gjyqësore dhe ato

gjyqsore duhet të merren parasysh.Sanksionet për shkelje të sistemeve të

informacionit të kreditit duhet të jenë mjaft të rrepta për problem trasparence,

por jo aq të rrepta sa të dekurajojnë operacionet e sistemeve të tilla.

Krijimi i SIK Shqiptar do mund të sigurojë një zhvillim të qëndrueshëm në sektorin

bankar, si dhe kontrollin e zgjerimit të aktivitetit të kredisë, me mirëmbajtjen e

popullsisë dhe ekonomisë së borxhit në nivel optimal. Të dhënat që duhet të

raportohen në SIK nga Bankat, IFJB-të, Insitutcionet Shtetërore, Kompanitë e

Sigurimit dhe ato Utilitare duhet që nga SIK të filtrohen, përditësohen, përpunohen

dhe kombinohen për të gjeneruar informacionin e duhur për konsumatorët.

Krijimi SIK-së dhe gjenerimi i PK, është i rëndësishëm për konsumatorët pasi ata

do mund të kenë akses më të shpejtë, proçedurat do jenë më të reduktuara si

rrjedhim klientët marrin shërbim dhe qasje më të lehtë kur janë të kompletuar me

një histori krediti, sepse një klient i rregullt me një histori të mirë krediti, do të ketë

normë më të ulët interesi të aplikuar mbi kredinë dhe kjo përmblidhet në një standart

më të mirë jetese për konsumatorët Shqiptar.

Krijimi SIK-së dhe gjenerimi i PK, është i rëndësishëm për bizneset e vogla dhe të

mesme pasi do mund të reduktohet kostoja e huamarrjes për aplikantët që kanë

demostruar të kenë pikësim të mirë krediti të tyre. Bizneset e vogla dhe të mesme

të njohur si bizneset që me shumë vështirësi kreditohen nga Institucionet e kreditit,

do të kenë akses më të shpejtë pasi proçedurat do jenë më të reduktuara si rrjedhim

do të ju mundësohet kredititim i tyre dhe me kosto më të ulët pasi reduktohet

perceptimi i riskut të lartë nga huadhënësit. Si rrjedhim do të kemi një zhvillim

pozitiv për këto biznese.Forma e pronësisë së SIK në Shqipëri mund të jetë private,

publike ose kombim i të dyjave. Do të rekomandoj si format më efektive dy të fundit,

pasi mund të garantohet më mirë, respektimi i parimeve për grumbullimin,

përpunimin dhe sigurimin e të dhënave për konsumatorët. SIK do mund të siguroj

kosto më të reduktuara për konsumatorët dhe Institucionet e Kreditit; ruajtjen dhe

përmirësimin e marrëdhënieve midis këtyre palëve duke bërë të mundur të rritet

vlera konsumatore. PK mund të jetë një mjet i fuqishëm për të përmirësuar

menaxhimin e institucioneve të kreditit përmes ndikimit në reduktimin e rrezikut të

kredisë, etj.

Përdorimi i metodave të vlerësimit të automatizuar do mund të korrigjoj asimetrinë

e informacionit për të veçuar huamarrësit e mirë nga huamarrësit jo të mirë si

edhe tendencat e tyre për të kaluar nga një kategorizim tek tjetri në aspektin e

besueshmërisë së tyre.

Të rritet prezenca dhe angazhimi i institucioneve/organizatave që merren me

mbrojtjen e konsumatorit, edukimin financiar të tyre për produktet e kredive,

rreziqet, oportunitetet, rëndësin e krijimit të një historie të mirë krediti por edhe

pagesash detyrimesh, sigurimin e privatësisë së tyre dhe korrektimin e problemeve

që lindin në një mjedis të tillë kaq të paparashikueshëm.

BIBLIOGRAPHY

Dëshmi empirike për Mbretërinë e Bashkuar. Evropian Accounting Review, vol.

13, 2004, pp 465-497.

.AkSIKe, H. [1973]: Statistical predictor identification, in: Ann. Inst. Statist. Math.

22, 203-217.

Altman, E.I., and A. Saunders [1998]: Credit Risk Measurement: Developments

over the Last 20 Years, in: Journal of Banking Finance 21, 1721-1742

.Altman, E.I., and P. Narayanan [2002]: Business Failure Classification Models:

An International Survey, in: E.I. Altman (ed.): Bankruptcy, Credit Risk, and

High Yield Junk Bonds, Oxford, 81-130.

.Anders, U., and A. Szczesny [1998]: Prognose Von

Insolvenzëahrscheinlichkeiten mit

Hilfe Logistischer Neuronaler Netze, in: zfbf 50(10), 892-915.

.Andersen, E.B. [1972a]: The numerical solution of a set of conditional estimation

questions,

in: Journal of the Royal Statistical Society, Series B 34, 42-54.

Anderson, T.W. [2003]: An Introduction to Multivariate Statistical Analysis, 3rd

ed.,Beck, Thorsten, Asli Demirguc-Kunt, and Ross Levine, 2003b, Laë,

Endowments, and Finance, Journal of Financial Economics 70, 137-181.

Beck, Thorsten, Asli Demirguc-Kunt, and Ross Levine, 2005, Law and Firms'

Access to Finance, American Law and Economics Revieë 7, 211-252.

Bertrand, Marianne, Esther Duflo, and Sendhil Mullainathan, 2005, How Much

Should we Trust Differences-In-Differences Estimates, Quarterly Journal of

Economics 119, 249-276.

Black, Bernard, 2000, Political Determinants of Corporate Governance, Oxford:

Oxford University Press.

Djankov, Simeon, Edward Glaeser, Rafael La Porta, Florencio Lopez-de-Silanes,

and Andrei Shleifer, 2003a, The New Comparative Economics, Journal of

Comparative Economics, 595-619.

Djankov, Simeon, Caralee McLiesh, Tatiana Nenova, and Andrei Shleifer, 2003c,

who Owns the Media, Journal of Law and Economics 46, 341-382.

Glaeser, Edward, Rafael La Porta, Florencio Lopez de Silanes, and Andrei

Shleifer, 2004, Do Institutions Cause Groëth, Journal of Economic Groëth

9, 271-303.

Hart, Oliver, and John Moore, 1998, Default and Renegotiation: A Dynamic Model

of Debt, Quarterly Journal of Economics 113, 1-42.

Haselmann, Rainer, Katharina Pistor, and Virkant Vig, 2005, Hoë Law Affects

Lending, Mimeo, Columbia Law School.

Jappelli, Tullio, and Marco Pagano, 2000, Information Sharing in Credit Markets:

the European

Experience, working Paper 35, University of Salerno, Italy. Jappelli, Tullio, and

Marco Pagano, 2002, Information Sharing, Lending, and Defaults:

Crosscountry,Evidence, Journal of Banking and Finance 26, 2017-2045.

La Porta, Rafael, Florencio Lopez-de-Silanes, Andrei Shleifer, and Robert Vishny,

1997, Legal Determinants of External Finance, Journal of Finance 52,

1131-1150.

Pagano, Marco, and Tullio Jappelli, 1993, Information Sharing in Credit Markets,

Journal of Finance 43, 1693-1718.

Sapienza, Paola, 2002, The Effects of Banking Mergers on Loan Contracts,

Journal of Finance 57, 329-368.

Stiglitz, Joseph, and Andreë Weiss, 1981, Credit Rationing in Markets with

Imperfect Information, American Economic Review 71, 393-410.

Stulz, Rene, and Rohan Williamson, 2003, Culture, Openness, and Finance,

Journal of Financial Economics 70, 313-349.

Townsend, Robert, 1979, Optimal Contracts and Competitive Markets with Costly

State Verification, Journal of Economic Theory 21, 265-293.

Zingales, Luigi, 2000, In Search of Neë Foundations, Journal of Finance 55,

1623-1654. Black, F., and M. Scholes [1973]: The Pricing of Options and

Corporate Liabilities, in: Journal of Political Economy 81, 637-654.

Blochwitz, S., and J. Eigermann [2000]: Unternehmensbeurteilung durch

Diskriminanzanalyse mit qualitativen Merkmalen, in: Zeitschrift für

betriebsëirtschaftliche Forschung zfbf, Feb 2000, 58-72.

Bock, R.D., and M. Aitken [1981]: Marginal maximum likelihood estimation of item

parameters: Application of an EM algorithm, in: Psychometrika 46, 443-459.

Boyle, M., J.N. Crook, R. Hamilton, and L.C. Thomas [1992]: Methods for Credit

score Applied to Slow

Payers, in: L.C. Thomas, J.N. Crook, and D.B. Edelman: Credit Scoring and

Credit Control,

Clarendon Press, Oxford, 75-90. Bozdogan, H. [1987]: Model Selection and

AkSIKe's Information Criterion: The General

Theory and its Analytical Extensions, in: Psychometrika 52(3), 345-370.

Brunner, A., J.P. Krahnen, and M. Ëeber [2000]: Information Production in Credit

Relationships: ON the Role of Internal Ratings in Commercial Banking, CFS

Working

Carey, M. [2001]: Some Evidence on the Consistency of Bank's Internal Credit

Ratings, working paper, Federal Reserve Board.

Carey, M., and M. Hrycay [2001]: Parameterizing Credit Risk Models with Rating

Data, in: Journal of Banking and Finance 25, 197-270.

Chandler, G.G., and J.Y. Coffman [1979]: A Comparative Analysis of Empirical vs.

Judgmental ,Credit Evaluation, in: The Journal of Retail Banking 1(2),

September 1979,15-26.

Howells, Peter, and Khaled Hussein, 1998, The endogeneity of money: Evidence

from the G7, Scottish Journal of Political Economy 45, 329-341.

Huang, Chenliang, 1996, Cong 116 ge da e dai kuan qi ye kan yin hang dai kuan

feng xian yu dui ce (Consider banks' credit risk and counter measures from

116 large amount corporate borrowers - translated by me), Cai Jin Mao Yi (

Finance and Trade) 9, 51-51.

Huang, Juan, and Hongwei Wang, 1999, Ji yu liang jie gui na tui li de xin dai feng

xian ping gu ji cheng zhi neng xi tong (The integrated intelligent system of

analyzing credit risk based on induction and reasoning - tranlated by me ),

Excerpt out of 58 pages - scroll top

Details

Title: Sistemet e informacionit të kreditit në Shqipëri
Subtitle: Credit Information Systems in Albania
Author: Valbona Çinaj (Author)
Publication Year: 2016
Pages: 58
Catalog Number: V338224
ISBN (eBook): 9783668278578
ISBN (Book): 9783668278585
Language: Albanian
Tags: credit information systems albania sistemet shqipëri

Quote paper: Valbona Çinaj (Author), 2016, Sistemet e informacionit të kreditit në Shqipëri, Munich, GRIN Verlag, https://www.grin.com/document/338224

Sistemet e informacionit të kreditit në Shqipëri

Credit Information Systems in Albania

Excerpt

Details